There are those operas that you just can’t spoil and Les Dialogues des Carmélites is one of them. For Poulenc, melody is the centre of the universe. His music is so poignantly beautiful and his composition so expressive that you don’t really need a director.
The opera’s themes are sacrifice, martyrdom, revolutions and ideologies, but those are just the side lines, because the main theme is an all-devouring fear that makes it impossible to live or die: “Fear is a terrible disease. I was born of fear, in fear I live and in fear I shall die. Everyone despises fear, so I am condemned to be despised.
Vienna, 2008 and 2011
In 2011, Oehms released a ‘Zusamennschnitt’ of performances of Dialogues des Carmélites, recorded live at the Theater an der Wien in January 2008 and April 2011.
Sally Matthews is a very moving Blanche, girlish but with just enough personality to give her character a bit more body. Occasionally whiny too – Blanche to the full.
Deborah Polaski is irresistible as Madame de Croissy and Michelle Breedt is a more than impressive Mère Marie. Just because of her fantastic achievement it is regrettable that this performance (the wonderful Carsen production!) was not released on DVD!
The ORF Orchestra under Bertrand de Billy plays the stars from the sky. Firm, where necessary, and whisper-soft when needed. (Oehms OC 931)
Milan, 2004
Speaking of Robert Carsen: for me, his production of Dialogues des Carmélites is one of the absolute highlights in the history of De Nationale Opera in Amsterdam. In February 2004, the production was filmed at La Scala but I am not entirely happy with it. My disappointment mainly relates to Dagmar Schellenberger’s performance as the lead role.
Admittedly, it is not easy to emulate the unforgettable Susan Chilcott (she died in 2003 of breast cancer, only 40 years old), and Schellenberger indeed cannot not do it. In the beginning her strong tremolo and her not always pure notes are irritating.. But as the opera progresses, she gains a great deal of credibility, and through her brilliant acting and complete abandonment, she makes the development of her character very tangible. And almost as a matter of course, her singing also becomes more beautiful and softer.
The role of Madame de Croissy is played by one of the best singing actresses of our time, Anja Silja. Her performance is truly breathtaking, and even though her voice is not that steady anymore – it suits the character of an old and mortally ill prioress very well. Her death struggle makes for unprecedentedly thrilling theatre, and it is a great credit to Carsen (and the rest of the cast) that the scenes that follow do not make us lose interest.
Muti conducts with verve and knows exactly how to strike the right tone. He really succeeds in translating the spectre of the revolution and its excesses into sound. He is at his very best, however, in the lyrical, contemplative scenes, and in his hands the chilling ending reaches a truly blood-curdling climax. Make sure you have a big bag of Kleenex within reach, because you really won’t keep it dry (Arthaus 107315).
En toen was iedereen dood. Dat kon Wagner’s bedoeling niet zijn, want door iedereen te laten killen werd het heengaan van je hoofdpersonen gemarginaliseerd. #Zijtoo, zoiets. Het is dat Isolde’s dood meer meta- dan daadwerkelijk fysisch was, dat haar sterven – waar iedereen zo naar uitkeek – toch de verlossing bracht waar iedereen zo naar snakte.
De entourage van het desolate, troosteloze landschap in de derde acte deed mij het meest aan zwart/wit beelden uit de eerste Wereld Oorlog denken. Zo deprimerend dat het daadwerkelijk om zelfmoord schreeuwde.
Die verstikkende uitzichtloosheid werd nog versterkt door het ongekend mooi spelende Nederlands Philharmonisch Orkest: de fluisterende klanken waarmee de acte begon waren van een onaardse schoonheid. Het geluid dat Marc Albrecht de musici wist te ontlokken klonk niet alleen als de aankondiging van de zuiverende dood, maar maakte ook de eerste voorboden van de eeuwigheid voelbaar.
De regie was typisch Pierre Audi. Mooi en zeer esthetisch verantwoord, maar ook zo verschrikkelijk saai! Nu gebeurt er in die opera betrekkelijk weinig, maar zoals het er nu uitzag verschilde het in (bijna) niets van een concertante uitvoering. O ja, men bewoog wel, maar het leek sterk op een masterclass in ‘hoe te bewegen om de ander zo weinig mogelijk aan te raken’.
De afstand tussen Tristan en Isolde groeide averechts aan hun passie en na het nuttigen van de liefdesdrank namen ze hun posities aan beide uiteinden van de bühne. Verder beperkte de personen regie zich tot de standaard cliché gebaren: men greep naar zijn hoofd, zocht steun bij de muur, men liet zich vallen of ze gingen gewoon op de grond liggen.
Er werd voornamelijk met het gezicht naar het publiek toe gezongen wat een enorme plus was: iedereen was goed te verstaan. Gelukkig maar, want er werd mij toch mooi gezongen!
Ik denk dat Stephen Gould tegenwoordig tot één van de weinige tenoren behoort die Tristan tot en met de laatste noot goed kan zingen, zonder echte problemen. Goed, je kon merken dat zijn stem een beetje vermoeid raakte, maar bij een dodelijk verwonde en stervende held is het niet echt problematisch. Zeker ook omdat hij verder heer en meester was zowel van zijn stem als van de bühne.
Ricarda Merbeth (Isolde) stelde mij lichtelijk teleur. Althans: in de eerste twee acten. Haar woede in de eerste acte vond ik niet verwoestend genoeg waardoor het plotselinge omslaan van gevoelens – van ziedende furie in een allesverzengende liefde – het grote verrassingselement verloor.
Ik denk echter dat de premièrekoorts haar parten heeft gespeeld en ik verwacht dan ook dat zij ooit tot een Isolde uitgroeit waar men rekening mee gaat houden. Dat het zo is liet zij in haar ‘Liebestod’ horen. Geholpen door Audi’s mystieke mise-en-scène en de betoverend mooie belichting van Jean Kalman zwierf zij ergens tussen leven en dood; niet meer hier maar nog niet daar, losgekoppeld uit alle werkelijkheid. Zo ook klonk haar stem: buitenaards maar verre van engelachtig. Zeer ontroerend.
De jonge en zeer aantrekkelijke koning Marke van Günther Groissböck was voor mij de absolute ster van de avond. Zijn zeer charmante bas klonk gekwetst en boos waar nodig, maar verder was hij voornamelijk vaderlijk mild, wat bij de rol uitstekend past. Een stem om verliefd op te worden, wat mij de zucht ‘was ik maar een Isolde’ ontlokte ….
Michelle Breeedt zong een zeer warme Brangäne. Haar stem liet een ware rijkdom aan gevoelens horen: liefde, vriendschap, angst, verdriet en spijt … alles wat van Brangäne de meest humane van alle Wagner-personages maakt. Haar optreden in de tweede acte was huiveringwekkend mooi en het is best spijtig dat ze in de derde acte door Kurwenal (zeer goed zingende en acterende Iain Paterson) gedood moest worden. Des te meer eigenlijk omdat ze min of meer dezelfde rol vervulden, die van een trouwe vriend, dienaar en beschermer.
Andrew Rees zong een goede Melot, maar waarom moest hij een kreupele, miserabele dwerg zijn met zijn rechter arm in mitella? Nergens voor nodig en behoorlijk lachwekkend.
In de kleine rol van de herder liet Morschi Franz weer eens horen wat een schitterende zanger hij toch is. Beste DNO: wordt het echt geen tijd om hem grotere rollen toe te kennen?
Roger Smeets (stuurman) en Martin Piskorski (de jonge zeeman) completeerden het voortreffelijke zangers-ensemble.
Over het Nederlands Philharmonisch Orkest onder de meer dan inspirerende leiding van hun chef-dirigent Marc Albrecht kan ik kort zijn. Subliem.
Trailer van de productie:
Richard Wagner
Tristan und Isolde
Stephen Gould, Ricarda Merbeth, Michelle Breedt, Günther Groissböck, Iain Paterson, Andrew Rees, Morschi Franz, Roger Smeets, Martin Piskorski
Koor van de Nationale Opera (instudering: Chin-Lien Wu), Nederlands Philharmonisch Orkest olv Marc Albrecht
Regie: Pierre Audi
Bezocht op 18 januari 2018 in het Muziektheater in Amsterdam
Time: early sixties. The war not yet forgotten, perhaps, but definitely over. It is possible to be happy again, and enjoy life.
Amongst the passengers on the ocean liner is a German diplomat, on his way to Brazil with his wife Lisa to occupy an important diplomatic position. Suddenly, a strange woman appears and confronts Lisa with her past. Completely shattered, Lisa feels forced to confess her past to her husband. She was an active SS member, and worked as an Aufseherin in Auschwitz. The strange woman reminds her of Martha, a Polish prisoner whose death she thinks she is responsible for.
Whether the strange woman really is Martha, or guilt makes Lisa imagine it remains uncertain. In her mind Lisa returns to the Hölle and relives the events of the past.
“Die Passagerin” (Пассажирка) was the first opera by Mieczysław Weinberg, a Polish Jew who fled to the Soviet Union in 1939.
The Russian libretto (author: Alexander Medvedev) is based on an autobiographical novella by the Polish author Zofia Posmysz. Posmysz wrote her – partly fictional – meeting with her former Aufseherin in the “I” form, but from the perspective of the guard.
Weinberg composed the opera in 1968, when antisemitism in Poland and Russia again was at its height. This might have been the main reason the opera received its premiere performance only in 2006, in concert form.
The stage premiere took place in Bregenz in 2010 in an outstanding production by David Pountney. Together with set designer Johan Engels he had created a gigantic ship, with the action taking place on two levels. Present events took place on the top deck, where white and blue (heaven?) were the predominant colours. The dark past was consigned to the lowest levels of the ship, like the subconscious.
Most of the opera is sung in German and Russian, but Martha sings her two big arias in Polish. We also briefly hear Czech, French and Greek.
Nothing in the opera leaves you cold, but the emotional highpoint for me is the moment Bach’s Chaconne in D is played instead of the Waltz ordered by the camp commander, with which Tadeusz (Martha’s fiance) seals his faith.
Teodor Currentzis has never been my favorite conductor, but he surpasses himself here. I had never heard him conduct with so much competence and passion.
Every role (and there are many!) is sung admirably. Elena Kelessidi is a most moving Martha. Artur Rucinski’s Tadeusz shows why he has made it to the top list of baritones. Svetlana Doneva (Katja) and Roberto Saccà (Walter) also manage to impress me.
But they all pale in comparison to Michelle Breedt. Her perfectly used voice has every human feeling in it. Love, fear, superiority or damaged ego, she is able to depict all of them equally. For her role as Lisa alone she definitely deserves an Oscar!
English translation: Remko Jas
Mieczysław Weinberg
The Passenger
Michelle Breedt, Roberto Saccà, Elena Kelessidi, Artur Rucinski, Svetlana Doneva a.o.
Wiener Symphoniker conducted by Teodor Currentzis
Director: David Poutney
Arthaus 109080
I have a huge fondness for South-African mezzo-soprano Michelle Breedt. I admire her charisma, how she embodies the life of a character, and her voice, of course: soft, round and warm. With the high register of a soprano, but with darker colours, and a calm, unforced lower register. Unmistakably a mezzo.
In 2004 (revival: 2011) the Netherlands got to hear her live on stage for the first time. She sang Octavian in Der Rosenkavalier by Richard Strauass at the National Opera. One of the most famous pants roles so many mezzos seem to play their fair share of.
Michelle Breedt (Octavian) and Anne Schwanewilms (Marschallin) in Amsterdam. Foto: Monika Rittershaus
Besides Octavian, Breedt has other (young) men and boys in her repertory. Cherubino, of course, but also Chérubin by Massenet, Stefano (Roméo et Juliette), Nicklausse (Contes d’Hoffmann), Idamante (Idomeneo) and Annio (La Clemenza di Tito).
She also sings Carmen, of course, and Charlotte, Brangäne and Mélisande, but what really sets her apart from her colleague mezzos is the number of modern and contemporary roles in her repertory. Roles in modern and forgotten operas which she studies with a dedication that is typical of her and which she brings to life so memorably. Roles that demand a bigger than usual acting ability because her characters often move between good and evil.
Take for example Mère Marie in Poulenc’s Dialogues des Carmélites (a role she sang in november 2015 at the National Opera in Amsterdam), a woman who, for many people, stands for religious fundamentalism.
Michelle Breedt (Mère Marie), Sally Matthews (Blanche) Amsterdam, 2015. Foto: Hans van de Boogaard
Is that really the case, though? What does Breedt think of this herself? Of Marie, but also of those other two unconventional characters: Lisa in Die Passagierin by Weinberg, and Cayetana, Duchess of Alba in Goya by Menotti.
The day we spoke to each other, Breedt was in Spain, singing Fricka at the Oviedo Summer Festival.
Michelle Breedt as Fricka
“I am not very fond of Fricka. It is a wonderful role, of course, very dramatic too in her confrontation with Wotan. To me, Fricka is too one-dimensional, too certain of herself and her own truth. Only she knows what is good. No, if it has to to be Wagner, give me Brangäne. Brangäne has doubts, which make her react spontaneously and emotionally. I can do so much more with that.”
Breedt (Brangäne) with Iréne Theorin (Isolde):
Breedt has been singing for many years at the largest opera houses of the world, but she gained special recognition for the part of Lisa, a former SS guard in Auschwitz, in Mieczysław Weinberg’s Die Passagierin . Breedt created the part at the world premiere in 2010 in Bregenz and repeated it in 2011 (in English) at the English National Opera, and in 2014 at Houston Grand Opera.
“In Bregenz I met Zofia Przesmysz, the author of the book the opera is based on, but I did not discuss the role with her. I also did not read the book. I specifically did not want to do that. I wanted to remain open to the role as much as possible, because I needed to transmit the reality of the opera. Also people who had not read the book or did no see the movie should be able to understand the opera. My starting point was Weinberg’s music, which I studied intensely. I wanted to be as faithful to his music as possible. His music is truly magnificent. I had to stay faithful to the role he wanted. His music speaks a natural language. In addition to the music, I had the libretto. I did a lot of research on my own too. An American book on German female camp guards was extremely helpful. I had to be careful not to make Lisa into a caricature: after all, the libretto is written from her perspective.”
“I am from South-Africa and I have lived through the Apartheid. I know from experience you don’t know everything, cannot know everything, even if you are right in the middle of it. So I can more or less understand people who say they did not know anything about it.” After a short silence she softly sings: “I wanted to help them and they really liked me” … “The ship is a metaphor for practically everything. You are locked up, and cannot escape, but you sway on just like the sea.”
Breedt also sang the role in English. Did that make a difference? “O yes! I really hated singing it in English. The opera is very sensitive to language, and English makes Lisa sound too nice. It is really a language thing, German simply sounds harder.”
Another world premiere on Michelle Breedt’s repertory is Goya by Menotti, in which she sang Doña Cayetana, the Duchess of Albas.
Michelle Breedt (Cayetana) with Plácido Domingo (Goya)
” I am always curious and eager to learn and do a lot of background reading before I undertake a role. I try to get my inspiration from the historical context. So I studied the entire house of Alba, and the period they lived in. Cayetana was a free spirit, very brave as well, but she was also a manipulator. A highly complex personality of great psychological interest.”
In answer to my question whether she considers Mère Marie a manipulator as well she immediately said yes. But things are complicated. “The libretto does not do her justice. She is certainly controversial, but she stands for what she believes in, her religion. I mean, how many people are prepared to die for their ideals? For their faith? And no, of course you cannot compare her to the suicide attackers of today, because they want to take along as many innocent people as possible. That is not the intention of true martyrdom.”
Trailer from Amsterdam:
“Marie has a very strong character, she would rather die as a nun than renounce her faith. The libretto is not fair to her, because it does not say what happens to her afterwards. It is her biggest tragedy that she cannot die together with the others, that she has to keep on living. That is her martyrdom. In fact, she is a deeply sad figure who has to continue living while all she wanted was to find death.” Breedt herself grew up in a religious family, can she identify with Marie? “I can identify more or less with the religious aspect, but the thought of a convent is alien to me. For me, that is one step too far. Shutting yourself off from the world is not for me. You miss out on life itself that way, which goes against my life’s philosophy. I love challenge, I love life.”
As opposed to many mezzos Breedt does not sing much Händel. Not much Verdi either. She does sing a lot of modern repertory, though. “I am not a coloratura mezzo. My voice is different from that of Cecilia Bartoli. I am more someone of the long lines. There are not many Verdi roles that fit me either. Apart from Eboli, that is, and I have indeed sung her. I recorded a lot of modern and ‘Entartete’ music when I worked frequently with Gerd Albrecht. We did not have a lot of time, but it was too important not to do it, to leave it. I am extremly happy I did, because the operas are now documented.”
“My dream role? Regardless whether I could sing it?” “Oooo… don’t laugh!” she exclaims, chortling. “All those gorgeous Italian tenor favorites! Nessun dorma, Donna non vidi mai… Seriously: “Kundry, perhaps. Or Sieglinde. Or Marie in Wozzeck. I would like to try out more “zwischenfach” roles. I am a real mezzo-soprano in the true meaning of the word: between soprano and alto.”
Ik heb een enorme zwak voor de Zuid-Afrikaanse mezzosopraan Michelle Breedt.
Ik bewonder haar uitstraling, haar inlevingsvermogen en, uiteraard, haar stem: zacht, rond en warm. Met de hoogte van een sopraan, maar dan wel donkerder gekleurd en een rustige, niet afgedwongen laagte. Onmiskenbaar mezzo.
In 2004 (herneming van de productie in 2011) heeft Nederland haar voor het eerst live mogen meemaken: bij de Nationale Opera zong zij de rol van Octavian in Der Rosenkavalier van Strauss. Eén van de beroemdste ‘hosenrollen’, waar de meeste mezzo’s aan schijnen te zijn overgeleverd.
Breedt heeft, behalve Octavian ook meerdere (jonge) mannen en jongens op haar repertoire staan. Cherubino natuurlijk, maar ook Cherubin van Massenet, Stefano (Romeo et Juliette), Niklausse (Contes d’Hoffmann), Idamante, Annio.
Natuurlijk zingt zij ook Carmen, Charlotte, Brangäne en Melisande, maar wat haar het meeste van haar mezzo-collega’s onderscheidt, is de hoeveelheid nieuwe rollen op haar repertoire. Rollen in moderne en vergeten opera’s die zij met de haar zo typische overgave instudeert en die ze een onvergetelijke gestalte geeft. Rollen ook die meer dan een gemiddelde acteerprestaties eisen want vaak balanceren haar personages net op het randje op de grens tussen goed en kwaad.
Zoals bijvoorbeeld Mère Marie in Poulenc’s Les Dialogues des Carmelités, (rol die ze in november 2015 bij De Nationale Opera zong), een vrouw die voor veel mensen symbool staat voor religieus fundamentalisme
Maar: is zij dat in werkelijkheid ook? Hoe denkt ze er zelf over? Over Marie, maar ook over de twee andere onalledaagse personages, die tot nu toe alléén zij heeft gezongen: Lisa in Die Passagierin van Weinberg en Cayetana, de hertogin van Alba uit ‘Goya’ van Menotti?
Breedt in Goya van Menotti
Op de dag dat wij elkaar spraken was Breedt in Spanje, waar zij Fricka zong tijdens het Oviedo Summer Festival.
“Ik ben niet zo dol op Fricka. Het is een mooie rol, zeker, zeer dramatisch ook in haar confrontatie met Wotan. Maar ik vind Fricka te ééndimensionaal, zij is zo zeker van haarzelf en haar waarheid. Alleen zij weet wat goed is. Nee, als het Wagner moet zijn dan geef mij maar Brangäne. Brangäne twijfelt, waardoor zij spontaan en emotioneel reageert. Daar kan ik veel meer mee.”
Breedt zingt al jaren aan de grootste operahuizen ter wereld, maar een speciale erkenning kreeg zij voor de rol van Lisa, een voormalige SS-opzichter in Auschwitz in Die Passagierin van Mieczysław Weinberg. Breedt heeft de rol gecreëerd tijdens de wereldpremière in 2010 in Bregenz en herhaalde de partij in 2011 (in het Engels) bij de English National Opera en in 2014 bij de Houston Grand Opera.
Als Lisa in ‘Die Passagierin’
“In Bregenz heb ik Zofia Przesmysz ontmoet, de auteur van het boek waarop de opera is gebaseerd, maar ik heb de rol met haar niet besproken. Ik heb het boek ook niet gelezen. Dat wilde ik per se niet. Ik wilde zo open mogelijk te staan voor de rol, want ik moest de realiteit van de opera zien te overbrengen. Ook mensen die het boek niet hebben gelezen noch de film hebben gezien moesten de opera kunnen begrijpen.”
“Mijn uitgangspunt was de muziek van Weinberg, daar heb ik mij ook goed in verdiept. Ik wilde zo veel mogelijk trouw zijn aan zijn muziek, die vind ik werkelijk grandioos. Ik moest mij aan de rol houden die hij wilde. Zijn muziek spreekt de natuurlijke taal. Bovendien had ik nog het libretto. Maar ik deed ook veel research. Daarbij was een Amerikaans boek over de Duitse vrouwelijke opzichters in kampen van grote hulp. Ik moest er ook voor oppassen om van Lisa geen karikatuur te maken: het libretto is tenslotte vanuit haar standpunt gezien geschreven.”
De productie is op YouTube te vinden:
“Ik kom uit Zuid Afrika en ik heb De Apartheid nog meegemaakt. Ik weet uit ervaring dat je niet alles weet, alles kan weten, zelfs als je er middenin leeft. Ik kan dan ook enigszins begrijpen dat mensen zeggen er niets van te hebben geweten”.
Even is het stil en dan zingt zij zacht: “Ik wilde ze helpen en ze mochten mij echt”…
“Het schip is een metafoor voor werkelijk alles. Je zit opgesloten en je kan niet ontsnappen, maar je deint ook mee, net als de zee”.
Breedt zong de rol ook in het Engels. Maakte dat verschil? “O ja! Ik haatte het werkelijk om de opera in het Engels te zingen. De opera is zeer taalgevoelig en in het Engels klinkt Lisa te aardig. Het ligt echt aan de taal, Duits is gewoon harder.”
Een andere wereldpremière op het repertoire van Michelle Breedt is Goya van Menotti, waarin ze Doña Cayetana, de hertogin van Alba, zong.
“Ik ben een nieuwsgierig en leergierig iemand en lees altijd veel over de achtergronden vóór ik aan een rol begin. Ik probeer mijn inspiratie uit de historische context te putten. Ik heb mij dus in het hele huis van Alba, en natuurlijk in de periode verdiept. Cayetana was een vrije geest, zeer dapper ook, maar zij was tevens een manipulator. Zeer complexe persoonlijkheid waardoor psychologisch meer dan interessant”
Op mijn vraag of zij Mère Marie ook als een manipulator ziet, antwoordt zij volmondig met ja. Maar het ligt gecompliceerd.
“Het libretto doet haar geen recht aan. Zij is controversieel, zeker, maar zij gaat voor waar zij in gelooft, haar religie. Hoeveel mensen zijn nu bereid om te sterven voor hun idealen? Voor hun geloof? En nee, natuurlijk kan je haar niet met de zelfmoordterroristen van nu vergelijken, want die willen zo veel mogelijk onschuldige mensen meenemen. Dat is de bedoeling niet van het echte martelaarschap.”
Michelle Breedt (Mère Marie), Sally Matthews (Blanche) Nederland, Amsterdam 2015. Foto: Hans van den Boogaard
“Marie heeft een zeer sterk karakter, zij gaat liever dood als een non dan haar geloof af te zweren. Het libretto is niet eerlijk voor haar, want er wordt niet verteld hoe het verder met haar gaat. Het is haar grootste tragedie dat zij niet samen met de anderen mag sterven, dat zij er niet bij is, dat zij verder moet leven. Dat is haar martelaarschap. In feite is zij een zeer trieste figuur, zij moet doorleven terwijl zij juist de dood wilde opzoeken.”
Breedt zelf groeide op in een religieus gezin, kan zij zich met Marie identificeren?
“Ik kan mij met het religieuze aspect min of meer identificeren, maar het idee van een klooster is mij vreemd. Het gaat voor mij te ver. Je voor de wereld afsluiten, daar heb ik niets mee. Daardoor mis je essentie in je leven. Het is mijn levensfilosofie niet, ik houd van de uitdaging. Ik houd van het leven.”
In tegenstelling tot veel mezzo’s zingt Breedt weinig Händel. Weinig Verdi ook. Wel zingt ze veel modern repertoire.
“Ik ben geen coloratuurmezzo. Mijn stem is anders dan die van Cecilia Bartoli. Ik ben meer iemand van lange lijnen. Er zijn ook weinig Verdi rollen die mij passen. Op Eboli na dan, en die heb ik ook gezongen. Ik heb veel moderne enEntertete muziek opgenomen, dat was toen ik veel met Gerd Albrecht samen werkte. We hadden er niet veel tijd voor, maar het was te belangrijk om het niet te doen, om het te laten. Daar ben ik waanzinnig blij om want nu zijn de opera’s gedocumenteerd.”
“Mijn droomrol? Ongeacht of ik het zou kunnen zingen?”
“Oooo…. Niet lachen!” zegt zij proestend. “Al die prachtige Italiaans tenorkrakers! Nessun Dorma, Donna non vidi mai…”
Serieus: “Misschien Kundry. Of Sieglinde. Of Marie in Wozzeck. Ik wil meer rollen uit het ‘zwischenfach’ uitproberen. Ik ben een echte mezzosopraan in de strikte betekenis van het word: tussen sopraan en alt in.”
We schrijven begin jaren zestig. De oorlog is misschien nog niet vergeten, maar toch wel echt voorbij, men mag weer vrolijk zijn en van het leven genieten.
Onder de passagiers op de oceaanstomer bevindt zich een Duitse diplomaat, die met zijn vrouw Lisa op weg is naar Brazilië, waar hij een belangrijke diplomatieke post gaat bekleden. Opeens doemt er een onbekende vrouw op, die Lisa met haar verleden confronteert. Totaal ontredderd voelt Lisa zich gedwongen om haar man haar verleden op te biechten.
Als actief lid van de SS is Lisa in Auschwitz geweest, waar zij als “aufseherin” heeft gewerkt. De onbekende vrouw doet haar aan Martha denken, een Poolse gevangene wier dood zij op haar geweten denkt te hebben. Of de onbekende vrouw daadwerkelijk Martha is, of dat Lisa, geplaagd door haar schuldgevoel het zich gewoon inbeeldt wordt in het midden gelaten. In haar gedachten gaat Lisa terug in de tijd naar de “hölle” en herbeleeft de gebeurtenissen van toen.
“Die Passagierin” (Пассажирка) was de eerste opera van Mieczysław Weinberg, een Poolse Jood die in 1939 naar de Sovjet Unie is gevlucht. Het in het Russisch geschreven libretto (auteur: Alexander Medvedev) is gebaseerd op een autobiografische novelle van de Poolse schrijfster Zofia Posmysz. Posmysz heeft haar – deels denkbeeldige – ontmoeting met haar vroegere aufseherin in de “ik” vorm geschreven, maar dan vanuit het standpunt van de ‘Aufseherin’ gezien.
Weinberg componeerde de opera in 1968, toen het antisemitisme in Polen en Rusland alweer op zijn hoogst was. Wat wellicht de belangrijkste reden was dat de opera pas in 2006 voor het eerst uitgevoerd werd en dan ook nog concertante.
De echte première vond plaats in Bregenz in 2010 in de meer dan voortreffelijke productie van David Pountney. Samen met Johan Engels (decor) ontwierp hij een enorm schip en liet de actie zich op twee niveaus afspelen. Het heden speelt zich af op de, voornamelijk in de kleuren wit en blauw (de hemel?) gehouden bovendek. En het donkere verleden is, gelijk je onderbewustzijn verplaatst naar de laagste regionen.
De opera werd voornamelijk in het Duits en het Russisch gezongen, maar haar twee grote aria’s zingt Martha in het Pools. Ook het Tsjechisch, Frans en het Grieks komen even voorbij.
De hele opera laat je niet koud, maar het absolute hoogtepunt voor mij is de uitvoering van de, in plaats van de door de kampcommandant bestelde wals, Chaconne in D van Bach. Waarmee Tadeusz (Martha’s verloofde) zijn lot bezegelt.
Teodor Currentzis is nooit mijn geliefde dirigent geweest, maar hier weet hij zichzelf te overtreffen. Nog nooit eerder heb ik hem zo voortreffelijk en betrokken horen dirigeren.
Alle rollen (en dat zijn er veel!) worden voortreffelijk gezongen.Elena Kelessidi is een zeer ontroerende Martha en als Tadeusz laat Artur Rucinski horen (en zien!) waarom hij het inmiddels tot één van de ’s werelds meest gevraagde baritons heeft gebracht. Ook Svetlana Doneva (Katja) en Roberto Saccà (Walter) weten mij te imponeren.
Maar allemaal verbleken ze bij Michelle Breedt. In haar perfect gevoerde stem heeft zij alle menselijke gevoelens opgeborgen. Om het even of het om liefde, angst, superioriteit of gekrenkte ego gaat: alles weet zij voorbeeldig over te brengen. Alleen al voor haar rol als Lisa verdient zij een Oscar!
De productie is op YouTube te vinden:
Mieczysław Weinberg
The Passenger Michelle Breedt, Roberto Saccà, Elena Kelessidi, Artur Rucinski, Svetlana Doneva e.a. Wiener Symphoniker onder leiding van Teodor Currentzis Regie: David Poutney Arthaus 109080
Basia con fuoco 