Peter_Franken

Memories of Philippe Boesmans

REIGEN

Peter Franken:

In 1999 I saw Boesmans’ opera Reigen in the production of the Reisopera. The opera is based on a work by Arthur Schnitzler from 1897 which was not released until 1920. It is a controversial play with provocative sexual themes. Schnitzler explores the sexual morality and class ideology of his time through successive encounters between characters.

The action is set in 1890s Vienna. The dramatic structure is determined by ten interlocking scenes between love couples. Each character appears in two successive scenes, with the whore from the first scene returning in the last.

Luc Bondy adapted the play into a libretto for the opera of the same name, which premiered at La Monnaie in Brussels in 1993. The play, and also the opera, offers a disconcerting picture of the pursuit of sexual pleasure and the hangover that must surely follow. The cold, cold lust and the hunt for empty sex are mercilessly dissected.

In the Reisopera production, the act is set on a turntable with only sketchy locations: a lamppost representing a street scene and a scene in a park between a whore and a soldier, and between that soldier and a chambermaid; then a door turns as if to separate the sultry thoughts exchanged between the chambermaid and the young gentleman of the house.

The Count, a well-characterised presentation by baritone Roger Smeets, meets the whore (Janny Zomer) who was already seen in the beginning and who now is the last character in the round dance, or Reigen. In between we met Ellen van Haaren as the singer, Annelies Lamm as the chambermaid and Kor Jan Dusseljee as the soldier.

Ellen van Haaren, the ‘singer’ in the production of the Netherlands Opera:

*Ellen van Haarden als Amelia in Ballo in Maschera*

I was preparing for a rehearsal when Louwrens Langevoort approached me with a book/piano excerpt of the new modern opera Reigen by Philippe Boesmans, which they wanted to perform with the Reisopera. “Here, go and have a look, this is a great part for you! “

I spent the next few days thinking that this was nót for me. And, however honoured I felt, I gave it back. I really didn’t think it was for me! Some time passed; I was rehearsing Die Lustige Witwe at the time and there was Louwrens again, with the book!

” Listen”, he said, “I can’t find anyone who could do it better! You can do it, this part is perfect for you”. And I thought, o.k., this I cannot and will not refuse. It was very short notice, I think five or six weeks before the premiere. All right, I said, I’ll do it, but with whom can I rehearse it? “With Aldert Vermeulen. And the composer, Boesmans, is also coming to watch, he wants to be present at the rehearsals.

OMG ..it was so scary!!! The next day came with learning, still more learning, memorizing, and singing it through. And the thing I had been so afraid of, not being able to meet everyone’s expectations, shrank away bit by bit. It became more and more familiar to me, it became a part of myself and maestro Patrick Davin soon joined in. And we also had a connection straight away!

And suddenly there was Philippe Boesmans, the genius! The creator of this special opera. So calm and modest and friendly and encouraging. Through him I knew and felt…I can do this. He gave me the confidence! And from that day on, it was as if the sun broke through. The adventure I had embarked on became very enjoyable, it was really great fun! We laughed a lot at the rehearsals, about little things that Andrea ( xxxx the director BJ) and I had thought up… He was so happy and satisfied. That sweet modest man with his subtle humour!

*Elen van Haaren met Janny Zomer in Reigen*

And now this fine man and fantastic composer is no more. Thank you very, very much for the wonderful, special, beautifully catchy music! And thank you for the wonderful and fantastic memories of Reigen! R.I.P.

JULIE

Lisa Mostin, Kristin in Julie in the production of the Opéra National de Lorraine:

*Dean Murphy, Irene Roberts et Lisa Mostin, le trio de chanteurs qui interprète « Julie », sous la direction d’Emilio Pomarico, dans la mise en scène de Silvia Costa. Photo ER /Cédric JACQUOT*

“I met him for the first time in the corridors of the Nancy opera house after the Orkesterhauptprobe (Orchestra stage rehearsal). He didn’t recognise me as one of the singers without my makeup on, because it looked so different and sinister.

He let us do it all by ourselves during the production process. He never came to say how he wanted a certain line. He always said in interviews that once an opera is written, he wants to let go of the piece and he accepts how the world will treat it. He did not only say this, he also did it, out of a wonderful feeling of acceptance and letting go, but I personally think also because he wanted to be surprised. Just as if you send your child out into the world and then, when they return from their wanderings, you will see what they have learned on their path of growing independence.

After the dress rehearsal, he came on the stage and realised for the first time that I was the one singing Kristin and that I was a Belgian singer. He first started in French and when he heard that I had a Flemish accent, like a true Brussels- born, he immediately switched to Dutch. It was extraordinary that two Belgians met like that in France. He said he hadn’t known there was an Antwerp coloratura soprano singing Kristin and said he would like to write another piece for me. I would have loved to sing whatever he would have composed for me, but unfortunately it is not going to happen in this world.

All the rest is not easily put into words, he had something that all the greats have. An energy that touches you and an unconditional love that radiates from him, I think that is what has stayed with me the most. An enormously amiable person.”

Meeting between Philippe Boesmans and Silvia Costa, who handled the production:

Philippe Boesmans died on Sunday 10 April 2022. His operas are performed regularly and both Julie(2004), after the play Fröken Julie by August Strindberg, and Reigen, after a play by Arthur Schnitzler, belong to the standard repertoire in opera houses all over the world.

Scene from Reigen performed by Operastudio Nederland (Daphne Ramakers & Pascal Pittie)

Below Julie from the Fondanzione teatro Comunale e Auditorium Bolzano directed by Manfred Schweigkofler:

Herinneringen aan Philippe Boesmans

REIGEN

Peter Franken:

Van Boesmans zag ik in 1999 de opera Reigen in de productie van de Reisopera. De opera is gebaseerd op een werk van Arthur Schnitzler uit 1897 dat echter pas in 1920 in première ging. Het is een controversieel toneelstuk met provocerende seksuele thema’s. Schnitzler onderzoekt daarin de seksuele moraal en klasse-ideologie van zijn tijd door opeenvolgende ontmoetingen tussen personages.

De handeling is gesitueerd in het Wenen uit de jaren 1890. De dramatische structuur wordt bepaald door tien in elkaar hakende scènes tussen liefdesparen. Elk personage treedt op in twee opeenvolgende scènes waarbij de hoer uit de eerste scène terugkeert in de laatste.

Luc Bondy werkte het toneelstuk om tot een libretto voor de gelijknamige opera van die in 1993 In de Brusselse de Munt in première ging. Het stuk biedt biedt een onthutsend beeld van de jacht op seksueel vertier en de kater die erop volgt. De kille, koude lust en de jacht naar lege seks worden genadeloos ontleed

In de productie van de Reisopera speelde de handelin zich af op een draaiplateau met schetsmatig aangeduide locaties: een lantaarnpaal voor een straat- en een parkscène tussen een hoer en een soldaat, en tussen die soldaat en een kamermeisje; daarna draait er een deur voor als scheiding tussen broeierige gedachten van dat kamermeisje en de jonge heer des huizes.

De graaf, een goed getypeerde voordracht van bariton Roger Smeets, ontmoet als laatste figuur in de estafette de hoer (Janny Zomer) uit het begin. Daartussenin kwamen we onder meer Ellen van Haaren tegen als de zangeres, Annelies Lamm als het kamermeisje en Kor Jan Dusseljee als de soldaat.

Ellen van Haaren, de ‘zangeres’ in de productie van de Nederlandse Reisopera:

*Ellen van haaren als Amelia in Un Ballio in maschera*

Ik was me aan het voorbereiden op een repetitie, toen Louwrens Langevoort op me af kwam met een boek/piano uittreksel van de nieuwe moderne opera Reigen van Philippe Boesmans, die ze bij de Reisopera wilden gaan uitvoeren. ” Hier ga daar maar eens naar kijken, dit is een partij voor jou. ! “

Ik was er de volgende dagen mee bezig en ik dacht dat dit niets voor mij was. En hoe vereerd ook, ik gaf het weer terug. Ik dacht echt dat het niets voor mij was! Er is wat tijd voorbij gegaan, ik was bezig in de repetitieweek van Die Lustige Witwe en daar was Louwrens weer, met het boek!
” Luister”, zei hij, “ik kan niemand vinden, die het beter zou kunnen doen deze partij! Jij kunt het, het is geknipt voor jou”. En ik dacht dit kan en mag ik niet weigeren. . Het was kort dag, ik denk vijf tot zes weken voor de première. Oké, zei ik, ik doe het, maar met wie mag ik het instuderen ? “Met Aldert Vermeulen. En de componist Boesmans komt ook om te kijken, hij wilt bij de repetities aanwezig zijn”.

OMG ..het was zó eng.!!! De volgende dag begon het leren, leren, stampen, stampen, doorzingen.. En waar ik zo bang voor was, het niet kunnen voldoen aan de verwachtingen van iedereen schrompelde beetje voor beetje weg. Het ging meer en meer bij me horen, het werd een stukje van mezelf en maestro Patrick Davin kwam er al gauw bij. En dat klikte ook heel goed!

En opeens was daar Philippe Boesmans, het genie.!! De schepper van deze bijzondere opera. Zo rustig en bescheiden en vriendelijk, en bemoedigend. Door hem wist en voelde ik…ik kan dit. Hij gaf me het vertrouwen! En vanaf die dag was het alsof de zon doorbrak. Het avontuur dat ik was aangegaan werd heel fijn leuk en fantastisch.!! Veel gelachen ook bij de repetities om dingetjes die Andrea ( xxxx de regisseur BJ) en ik hadden bedacht… zó blij en tevreden was hij. Die lieve bescheiden man met z’n fijnzinnige humor.!!

*Ellen van Haaren met Janny Zomer in Reigen door de Nederlandse Reisopera*

En nu is deze fijne man en fantastische componist er niet meer. Heel, heel veel dank voor de prachtige, bijzondere, mooie pakkende muziek! En dank voor de heerlijke en fantastische herinneringen aan Reigen!! R.I.P.

JULIE

Lisa Mostin, Kristin in Julie in de productie van Opéra National de Lorraine:

“Ik ontmoette hem voor de eerste keer in de wandelgangen van de opera van Nancy na de Orkesterhauptprobe (Orchestra stage rehearsal). Hij herkende me die dag niet als één van de zangers zonder mijn maquillage omdat die zo anders en luguber was.

Hij liet ons tijdens het productieproces helemaal doen. Nooit kwam hij zeggen hoe hij een bepaalde lijn wenste. Dat zei hij ook altijd in interviews dat eens de opera geschreven is, hij het stuk wil loslaten en accepteert hoe de wereld ermee zal omgaan. Dat zei hij niet alleen dat deed hij ook, vanuit een prachtig gevoel van acceptatie en loslaten maar ik denk persoonlijk ook omdat hij graag verrast wilde worden. Net alsof je je kind de wereld instuurt en dan mag aanschouwen wanneer die terugkomt van zijn/haar omzwervingen wat die zoon of dochter allemaal op dat pad van groeiende zelfstandigheid heeft geleerd.

Na de generale repetitie kwam hij op het podium en realiseerde hij zich dus voor de eerste keer dat ik Kristin zong en een Belgische zangeres was. Hij begon eerst in het Frans en toen hij hoorde dat ik een Vlaams accent had, schakelde hij gelijk een echte Brusselaar direct om naar het Nederlands. Het was typisch dat twee Belgen zich op die manier in Frankrijk ontmoet hebben. Hij zei dat hij niet wist dat er een Antwerpse coloratuursopraan rondliep die Kristin zong en zei dat hij graag nog een stuk voor me wilde schrijven. Ik zou zo graag gezongen hebben wat hij nog gecomponeerd zou hebben maar dat zal helaas niet meer voor deze wereld zijn.

Al de rest laat zich niet in woorden uitdrukken, hij had iets wat alle groten hadden. Een energie die je raakt en een onvoorwaardelijke liefde die van hem uitstraalde, ik denk dat dat me nog het meeste is bijgebleven. Een enorm aimabele person.”

Ontmoeting tussen Philippe Boesmans en Silvia Costa, die de productieverzorgde:

Philippe Boesmans is op zondag 10 april 2022 overleden. Zijn opera’s worden regelmatig uitgevoerd en zowel Julie als Reigen behoren tot een standaard repertoire in operahuizen overal ter wereld.

Scène uit Reigen uitgevoerd door operastudio Nederland (Daphne Ramakers & Pascal Pittie)

Hieronder Julie uit de Fondanzione teatro Comunale e Auditorium Bolzano in de regie van Manfred Schweigkofler:

Reigen (Boesmans) Brussels 1995

Love without sensuality is not love. A few thoughts about Tannhäuser

Tannhäuser_en_el_Venusberg,_por_John_Collier

In the Venusburg (Tannhauser), 1901 (oil on canvas) by John Collier

Text: Peter Franken

Wagner’s opera Tannhäuser und der Sängerkrieg auf Wartburg premiered on 19 October 1845 in Dresden. The composer had been working on the opera since 1842 and was actually never able to complete it to his own satisfaction. Shortly before his death in 1883 Wagner admitted that he owed the world another Tannhäuser.

Tannhauser premiere dreseden

In 1875 he had conducted a performance in Vienna himself, which had not entirely been to his liking. That performance included the virtuoso music for the violins composed for Paris, making it in fact a Viennese version of the work.

Performance practices

Tannhauser Paris

The fact that Wagner continued to tinker with the score for a large part of his life was mainly caused by performance practices. He was never really satisfied with how the work was played, mainly because singers could not cope with their role but also because of the lack of quality of the performing orchestras. In 1860 a revised edition of the score appeared. A year later the ill-fated performances in Paris took place. Here Wagner had the overture lead directly into a stormy scene in the Venusberg, the bacchanale. The performances in Paris were sung in French. What is now known as the ‘Pariser Fassung’ is a retranslation into German.

Because the singer who was cast as Walther von der Vogelweide proved to have insufficient qualities, his contribution to the singing contest had to be cut. That omission defines the later performance practices of the Paris version and it is a serious loss. A ‘schwärmerisch’ type like Walther, who sings about the pure wells of love that one can only sip from, adds much to the contrast between Tannhäuser and his fellow singers. Now he only has Wolfram as an opponent, Biterolf’s contribution is of a very different nature, which calls for violence.

All in all, there are 36 variants in the score that can be identified, all of which stem from the problems Wagner encountered in making his opera ‘performable.’ Continuing to speak of a Dresden and a Paris version is outdated as there are many more. Nevertheless, in general one sticks to these two main versions because of the recognisability, mainly found in the overture and the subsequent bacchanale. However, it is not unusual to play a hybrid of both versions, for example by having Walther sing his aria in what otherwise is the Paris version.

The story

Tannhäuser’s time in a den of sensual pleasures sends him on a pilgrimage to redeem his soul.
Wikimedia Commons

As usual, Wagner wrote the libretto himself. In it he combined the legend of the Minnesänger Tannhaüser with the legendary singing contest at the Wartburg. The work deals with the disruption of a rigid, introverted environment by the arrival of an uninhibited outsider.

In this social environment, people do not know how to deal well with sexuality and eroticism, which has led to the glorification of spiritual love. Minnesänger Tannhaüser, however, has had very different experiences at the well, the Venus cave. Spiritual love is like infertile earth: no flowers grow in it. Love without sensuality is not love.

Tannhäuser

Joseph Tichatschek (Tannhäuser) and Wilhelmine Schröder-Devrient (Venus); premiere in 1845

From the story it can be concluded that Heinrich Tannhaüser is a Minnesänger who previously lived at the court of the Landgrave of Thuringia. At some point the straitjacket of this court life must have become too tight and he left, without anyone knowing where.

It is clear that he is very much missed, especially by Elisabeth, the niece of the landgrave. And by his colleagues, who may have lost a competitor but cannot take advantage of it because Elisabeth has decided to no longer attend singing competitions. Competitions, therefore, have largely petered out.

At the start of the opera Tannhaüser has been with the goddess of love Venus and her servants for quite some time. In terms of eroticism and sex, our hero does not lack anything, in fact, he gets overfed with it. And of course too much is not good: ‘all sex and no play makes Heinrich a dull boy.’

Tannhauser-et-Venus-par-Otto-Knille-1873-©-Nationalgalerie-der-Staatlichen-Museen-zu-Berlin

Tannhäuser et Vénus, par Otto Knille, 1873 © Nationalgalerie der Staatlichen Museen zu Berlin

Venus loses her temper when he tactfully tells her that he wants to go out into the open air again. What on earth does he want there, in that chilly, rigid environment in which people are permanently working as robots to protect the supposed salvation of their souls? He hadn’t fled all this for nothing, had he Heinrich, the free bird? But it doesn’t help, Tannhaüser is not only bored but afraid of his place in the afterlife as well. Venus mocks him for this but she cannot hold on to him.

Once in the open field, the Minnesänger meets his former colleagues, who lead him along to Wartburg with the main argument that Elisabeth is waiting for him there. For them he functions as a kind of job guarantee.

Wolfram

Wolfram von Eschenbach is the singer who is closest to Tannhaüser. Wolfram clearly has his eyes on Elisabeth, but she lives with the idealised memory of Tannhaüser and has no eye for other men. By confronting Elisabeth with his rival and thus making him an average person again, he hopes to increase his own chances with her.

He brings Tannhaüser to Elisabeth when she is swooning in the Great Hall of Song (Dich, teure Halle, grüß’ ich wieder) and remains in the background to keep an eye on their encounter. Although these two almost immediately recognise love in each other’s eyes, Wolfram does not have to worry, Tannhaüser manages to make himself spectacularly impossible before the eyes of the entire court. But contrary to expectations, Elisabeth continues to cherish him and only allows Wolfram in her vicinity as a ‘good friend.’ What remains for him is a ‘Will and Grace relationship.’

Hermann Prey as Wolfram:

Elisabeth

Camilla Nylund as Elisabeth in 2011

At court, this seemingly chaste lady is the figurehead of spiritual love, the first prize for him who can best pretend to sincerely believe in it. Wolfram and Walther von der Vogelweide strive to express their claims as well as possible during the singing contest. But she only has eyes for her secret love Heinrich. All she has to do is let him win the contest and he belongs to her. If only he doesn’t do anything stupid…..

It is clear that Elisabeth is not infertile earth under her stiff appearance. She does want flowers to bloom: ‘all song and no sex makes Elisabeth a dull girl.’

But expressing this openly takes her effort, actually she is just a little shy, nothing more.

Inspired by his stay with Venus and challenged by Wolfram and Walther, Tannhaüser gives his all. Everything and everyone falls over him, his life is in danger. And it is Elisabeth who saves him. It is unnecessary to talk about this in such important terms as sacrifice and Erlösung, she just loves him and does not let him fall.

Below ‘Dich, teure Halle,’ sung by Leonie Rysanek:

The pilgrims

Bayreuth, Festspiele, "Tannhäuser", Schluss

Scherl: Von den Bayreuther Festspielen 1930. Tannhäuser Schlusszene.

The pilgrim’s chorus is one of the most famous melodies of the opera. These people play an important role in the background. They pass the Wartburg at the time of Heinrich’s discomfiture and he is pressed to go with them to Rome to ask forgiveness for his sins. And these sins are great by church standards: he has had extramarital sex and prides himself on it. That is tantamount to ignoring social codes and his presence is therefore perceived as a threat to society. From a social point of view, he is a wrong-way driver, someone who flouts the rules and thereby endangers others.

When the pilgrims return, Tannhaüser does not appear to be amongst them to Elisabeth’s despair. His absence from the group indicates that he was not absolved by the Pope. And that means that he will remain an outcast at court. The latter is Elisabeth’s final blow, she can no longer take it and dies.

Venus

Tannhäuser appears and tells the bewildered Wolfram the story of his failed pilgrimage. He wants to return to Venus since life in this form has nothing more to offer him and there is little point in hoping for a heavenly afterlife. Venus hears of this and sees her prediction confirmed. She had told him so. What should a man do with Mary if he can be with Venus, forever? She seductively sings to him: ‘Willkommen ungetreuer Mann.’

Tannhaueser The_Redemption_of_Tannhauser_1890

At the very last minute, Wolfram managed to save him for an ecclesiastical life. He points out Elisabeth to him, praying in heaven for the salvation of his soul. In the end, Venus cannot compete with that. Her Dionysian world is defeated by the Apollonian world of medieval Christianity.

Translated with http://www.DeepL.com/Tran

Anathema over en weer in grootse La Juive

Tekst: Peter Franken

Peter Konwitschny regisseerde vier jaar geleden een nieuwe productie van Halevy’s meesterwerk La Juive voor Opera Vlaanderen. Dit seizoen wordt dat succesnummer hernomen met voorstellingen in Antwerpen en Gent. Op het toneel vindt een ‘clash of fundamentalisms’ plaats in een grootse muzikale setting.

La Juive gaat over Rachel die als voor dood achtergelaten baby uit een uitgebrand pand is gered door de joodse goudsmid Éléazar nadat deze uit Rome was verbannen door de magistraat de Brogny. Het huis blijkt zijn buitenhuis te zijn, de baby is zijn dochter. Éléazar weet dat maar de Brogny denkt dat ze dood is, net als de rest van zijn gezin.

Behalve een verbanning heeft onze magistraat ook de executie van Éléazars twee zonen op zijn conto. Als beide heren elkaar veel later treffen in Konstanz aan de vooravond van het concilie, heeft Éléazar weinig reden om zijn oude vijand in de armen te sluiten. Deze is tot de clerus toegetreden en heeft het (connecties natuurlijk) in relatief korte tijd tot kardinaal geschopt en doet nu in vergeving in plaats van verbanning. Voor de goudsmid is dat een gepasseerd station.

© Annemie Augustijns

Konwitschny probeert nadrukkelijk dit joods christelijk familiedrama naar een algemener plan te tillen. Met het monotheïsme is het alleenrecht op het grote gelijk in de wereld gekomen, en het gelijk van de bovenliggende partij is de wet. Bij een botsing tussen fundamentalistische religies of ideologieën (wat is het verschil) kan van enig toegeven nooit sprake zijn. Het programmaboek illustreert dit met een toepasselijk citaat van Voltaire: ‘Fanatisme is een monster dat zichzelf kind van het geloof durft te noemen’.

© Annemie Augustijns

Het volk is in deze productie de verpersoonlijking van het fanatisme van de bovenliggende partij. Éléazar is een toonbeeld van oudtestamentische rechtlijnigheid, liever dood dan toegeven aan de vijand. Zijn adoptief dochter Rachel moet er ook aan geloven, weliswaar na een handenwringend ‘Rachel, quand du Seigneur’ maar door haar te verklappen dat ze de dochter van een christen is, had hij haar leven kunnen sparen. Nu verkiest ze de dood om haar vermeende geloof niet af te vallen.

© Annemie Augustijns

In het werk is flink gecoupeerd waardoor uitsluitend datgene getoond wordt dat overeenkomt met de meest gangbare synopsis. Uitweidingen in de vorm van extra koormuziek en uiteraard een groot ballet in de derde akte ontbreken. Het komt de kracht van het verhaal zeer ten goede. De derde akte eindigt met een koor waarin ook de solisten participeren. Daarbij staat men aan een productieband voor bomgordels, het visitekaartje van het hedendaagse fundamentalistische fanatisme.

De boodschap is duidelijk, Konwitschny is niet zozeer geïnteresseerd in de dodelijke vijandschap tussen jodendom en christendom maar in het gemak waarmee de massa ertoe gebracht kan worden elke ratio uit te schakelen en te veranderen in een allesverslindend monster. In dat opzicht is hij volledig in zijn opzicht geslaagd, zijn lezing van La Juive is een oefening in zelfreflectie voor elke toeschouwer die nog in staat is enigszins zelfstandig te denken. Voor de personages die op het toneel worden uitgebeeld is dat al te laat.

© Annemie Augustijns

Prins Léopold is in de handeling tot een bijfiguur geworden, waardoor hij er nog slechter vanaf komt dan oorspronkelijk het geval was. Dit boegbeeld van het christendom, overwinnaar in een veldtocht tegen de ketterse Hussieten in Bohemen, heeft zich voorgedaan als jood om Rachel te verleiden. Daarbij is hij ook nog eens getrouwd met prinses Eudoxie, de nicht van de keizer. Dubbel bedrog zogezegd, daar kan de hertog van Mantua nog wat van leren. Maar Rachel is geen Gilda en ze bijt flink van zich af als haar geliefde toegeeft christen te zijn, dat hij getrouwd is bewaart hij voor later. In de grote scène tussen beiden zingt Rachel vanuit de zaal. Zo ontstaat er letterlijk een kloof tussen beiden.

Sopraan Corinne Winters benutte daarvoor parterrerij zes en stond geruime tijd pal voor mijn neus middenin dat paadje te zingen. Een betere indruk van haar prestaties is moeilijk te krijgen, groot volume, zeer beheerst, nooit ook maar enigszins geforceerd, prachtig timbre zonder een spoor van vibrato. Een Rachel om te zoenen, ook letterlijk overigens.

© Annemie Augustijns

Later stond haar vader korte tijd op dezelfde plek tijdens zijn ‘Quand du Seigneur’ maar dat pakte minder goed uit. Zo dichtbij kon ik duidelijk merken dat tenor Roy Cornelius Smith zichzelf wat overschreeuwde. Een krachtig stemgeluid paste overigens wel bij de wijze waarop hij door de regie was getypeerd. Geen onderdanige schichtige outcast maar een mannetjesputter die graag de confrontatie met de vijand opzocht: mijn gelijk is nog groter dan dat van jullie, so there.

Léopolds serenade in de eerste akte ‘Loin de son amie’ was geschrapt waardoor het feit dat hij oprecht verliefd is op Rachel buiten beeld blijft. Voor zijn personage is dat funest aangezien dat het enige is dat zijn handelen enigszins geloofwaardig maakt, dubbel bedrog en al. Tenor Enea Scala wist zijn optreden als bijfiguur, de katalysator in het drama, met verve gestalte te geven. Zijn duet met Rachel kwam uitstekend uit de verf, prima optreden. Winters was in de onthullingscène overigens ook acterend zeer sterk, ze probeerde als het ware het publiek mee te krijgen in haar blijk van ongeloof en ik kreeg de indruk dat ze bijna op het punt stond Léopold in rap Italiaans de les te lezen.

© Annemie Augustijns

Enig comic reliëf is de productie sowieso niet vreemd, vaak door de reacties van betrokkenen wat zwaar aan te zetten. Goed voorbeeld is de afloop van het Norma Aldagisa duetje tussen Rachel en haar rivale Eudoxie. Beide dames verzoenen zich om Léopolds leven te redden en vieren dat met een rondedansje.

Minder geslaagd was de scène waarin Eudoxie dronken bij Éléazar binnenwandelt om een sieraad te bestellen, zo nu en dan uit een fles drinkend. Gewoon opgetogen acteren, wat ze ook deed in de derde akte, was echt wel toereikend geweest. Laat die dronkenschap maar waar het verplicht is, in Russische opera’s. Sopraan Nicole Chevalier zong een fraaie Eudoxie, ze was de enige uit de cast van vier jaar geleden die ook nu weer was aangetrokken.

Le Cardinal de Brognie werd tot leven gebracht door de bas Riccardo Zanellato, mooi gezongen maar een beetje licht in de laagte. Het koor, ingestudeerd door Jan Schweiger vervulde een glansrol. Het is een van die schaarse keren dat je als toeschouwer de gehele opera een hekel hebt aan die lui, hoe goed ze ook zingen. En dat is een compliment.

De algehele muzikale leiding was in handen van Antonino Fogliani. Naast uitbundige bijval voor koor en solisten was er ook voor hem en zijn orkest afloop veel applaus.

Trailer van de productie:

Bezocht op 2 april 2019 in Gent

Herinneringen aan La Juive in Amsterdam

LA JUIVE: discografie

LA JUIVE Tel Aviv 2010

Liefde zonder zinnelijkheid is geen liefde. Het een en ander over Tannhäuser

In the Venusburg (Tannhauser), 1901 (oil on canvas) by John Collier

Tekst: Peter Franken

Wagners opera Tannhäuser und der Sängerkrieg auf Wartburg beleefde zijn première op 19 oktober 1845 in Dresden. De componist had er vanaf 1842 aan gewerkt en eigenlijk heeft hij de opera nooit tot eigen tevredenheid kunnen voltooien. Kort voor zijn overlijden in 1883 uitte Wagner nog de verzuchting dat hij de wereld nog een Tannhäuser verschuldigd was.

Tannhauser premiere dreseden

In 1875 had hij zelf nog een opvoering in Wenen geleid maar die was niet geheel naar wens verlopen. Daar klonk overigens wel de virtuoze muziek voor de violen die eigenlijk voor Parijs was gecomponeerd, feitelijk was er dus sprake van een Weense versie.

Uitvoeringspraktijk

Tannhauser Paris

Dat Wagner een groot deel van zijn leven is blijven sleutelen aan de partituur werd vooral veroorzaakt door de uitvoeringspraktijk. Hij was hierover nooit echt tevreden, vooral doordat zangers hun rol niet aankonden maar ook door gebrek aan kwaliteit van de uitvoerende orkesten. In 1860 verscheen er een herziene druk van de partituur. Een jaar later vond de mislukte reeks voorstellingen in Parijs plaats. Hier liet Wagner de ouverture direct overgaan in een stormachtige scène in de Venusberg, het bacchanaal. De opvoeringen in Parijs werden in het Frans gezongen. Wat nu bekend staat als de ‘Pariser Fassung’ is een terugvertaling in het Duits.

Doordat de voor de rol van Walther von der Vogelweide geëngageerde zanger over onvoldoende kwaliteiten bleek te beschikken, moest zijn bijdrage aan de zangwedstrijd worden geschrapt. Die coupure is bepalend geworden voor de latere uitvoeringspraktijk van de Parijse versie en dat is een ernstig gemis. Een ‘schwärmerisch’ type als Walther die zingt over de zuivere bronnen van de liefde waaraan men slechts mag nippen, voegt veel toe aan de tegenstelling tussen Tannhäuser en zijn collega zangers. Nu heeft hij alleen Wolfram als tegenspeler, de bijdrage van Biterolf is van een heel andere aard, die roept op tot geweld.

Al met al zijn er 36 varianten in de partituur aanwijsbaar die allemaal voortkomen uit de problemen die Wagner ondervond bij het ‘uitvoerbaar’ maken van deze opera. Blijven spreken van een Dresdener en een Parijse versie is feitelijk achterhaald, er zijn er veel meer. Toch blijft men in het algemeen vasthouden aan die twee hoofdversies vanwege de herkenbaarheid die vooral zit in de ouverture en het daarop volgende bacchanaal. Het is echter niet ongebruikelijk om een hybride van beide versies te spelen, bijvoorbeeld door Walther zijn aria te laten zingen in de voor het overige Parijse versie.

Het verhaal

Tannhauser’s time in a den of sensual pleasures sends him on a pilgrimage to redeem his soul.

Wikimedia Commons

Zoals gebruikelijk schreef Wagner zelf het libretto. Hierin combineerde hij de legende van de minnezanger Tannhaüser met de legendarische zangwedstrijd op de Wartburg. Het werk behandelt de ontregeling van een verstard in zichzelf gekeerd milieu door de komst van een ongeremde vrijbuiter.

In die sociale omgeving weet men niet goed om te gaan met seksualiteit en erotiek wat heeft geleid tot het verheerlijken van de geestelijke liefde. Minnezanger Tannhaüser heeft echter heel andere ervaringen, opgedaan bij de bron, de Venusgrot. Geestelijke liefde is als onvruchtbare aarde: daarin groeien geen bloemen. Liefde zonder zinnelijkheid is geen liefde.

Tannhaüser

Joseph Tichatschek (Tannhäuser) and Wilhelmine Schröder-Devrient (Venus); premiere in 1845

Uit het verhaal kan worden opgemaakt dat Heinrich Tannhaüser een minnezanger is die voorheen aan het hof van de landgraaf van Thüringen heeft geleefd. Op een bepaald moment moet het keurslijf van dit hofleven teveel zijn gaan knellen en is hij vertrokken, zonder dat iemand weet waarheen.

Duidelijk is dat hij erg wordt gemist, met name door Elisabeth, de nicht van de landgraaf. En door zijn collega’s, die zijn weliswaar een concurrent kwijt maar kunnen daar geen voordeel uit halen omdat Elisabeth heeft besloten geen zangwedstrijden meer bij te wonen. Zodoende is de hele zaak doodgebloed.

Bij aanvang van de opera verblijft Tannhaüser al geruime tijd bij de liefdesgodin Venus en haar dienaressen. Op het punt van erotiek en seks komt onze held niets tekort, sterker nog, hij raakt ermee overvoerd. En teveel is natuurlijk ook weer niet goed: ‘all sex and no play makes Heinrich a dull boy’.

Tannhäuser et Vénus, par Otto Knille, 1873 © Nationalgalerie der Staatlichen Museen zu Berlin

Venus gaat door het lint als hij voorzichtig aangeeft weer eens de buitenlucht op te willen zoeken. Wat wil hij daar in vredesnaam, in die kille starre omgeving waarin mensen als robots permanent bezig zijn hun vermeende zielenheil te behoeden? Hij was dat alles toch niet voor niets ontvlucht, hij Heinrich, de vrije vogel? Maar het helpt niet, Tannhaüser verveelt zich niet alleen maar vreest voor zijn plaats in het hiernamaals. Venus bespot hem hierom maar kan hem niet vasthouden.

Eenmaal in het vrije veld ontmoet de minnezanger zijn voormalige collega’s die hem meetronen naar de Wartburg met als belangrijkste argument dat Elisabeth daar op hem wacht. Voor henzelf is hij een soort werkgelegenheidsgarantie.