Kurt_Streit

Let’s talk about Mozart’s Idomeneo

Gods! Did they ever mean well with us poor humans? We were provoked and incited by them only to be tormented and punished, with no defence at all. After all: did we really have free will? The divine decree was law and we could not escape the fate predestined for us. All this can be read in the thick book called ‘Mythology’, from which the greatest (stage) writers, poets, painters and composers have liberally drawn.

El Juicio de Paris by Enrique Simonet, c. 1904.

Take the Trojan War, for instance. It all started with an apple and a ‘Miss Goddess – contest’ and hundreds of thousands of human beings suffered as a result. The jury was bribed with the promise of love from the most beautiful woman in the world, but this promise failed to add that she was already married and her husband might claim her. If not voluntary then forced.

The war lasted no less than ten years and by the end, just about all the heroes were dead or cursed by the gods who, after all, had caused the whole situation. And don’t think, you can catch your breath now, because after the war we had to deal with the real post-Trojan War traumas (I’m not making it up!) and the gods were also still arguing amongst themselves.

Idomeneo, king of Crete, returns to his country, but things don’t go smoothly. He ends up in a huge sea storm and promises Neptune to sacrifice to him the first creature he encounters on his return. But this happens to be his own son, Idamante! Oops!

Loopholes are sought, but gods are obviously smarter. And then we have a triangle relationship: Elletra (yes, Agememnon’s daughter) has fled to Crete and fallen in love with Idamante. But so has Ilia, the captured daughter of King Priam of Troy. Anyway – if you do not know the full story, just read it.
We will now deal with the various performances of the opera.

Personally, I have never found Idomeneo to be Mozart’s strongest opera and I was never really impressed. But now, after repeated listening and re-listening, I have had to revise my opinion. Because the music, it really is genius after all!

Anton Raaff, de eerste vertolker van de rol van Idomeneo

CDS

Sir Charles Mackerras

To get right to the point – I personally think the 2001 recording by Warner Classics (5099994823820) conducted by Sir Charles Mackerras is the very best. It does have one downside (about that later), but that could also be down to my personal taste.

To start with the smaller roles, Anthony Rolfe-Johnson (Arbace) has a voice of pure gold. It is a pleasure to listen to him and I can never get enough. One can only wonder: why Arbace and not Idomeneo himself? Yes, I know he recorded the role for Gardiner, but, so what?

Paul Charles Clarke is a fantastic Supreme Priest, chilling yet a real human at the same time. La Voce is very impressively sung by the then very young John Relya.

Barbara Frittoli is a wonderful Elettra. Hurt, and yearning for revenge, yet ultimately resigned to her fate. I would have liked to have heard a bit more drama, but her rendition fits in nicely with the conductor’s vision.

Lisa Milne’s rendition of Ilia is perhaps the finest I have ever heard. Lovely she is, but also loving and very determined. Her soprano is ‘liquid’ – think, warm honey, but with a peppery touch. To that, the warm, tormented mezzo of the lamented Lorraine Hunt Lieberson fits like a glove. Together, they sound as if they were indeed always a unit.

And now for my minus: Ian Bostridge’s Idomeneo. Not yet as vain, narcissistic and mannered, which so marred his recordings and performances in recent years, but he sounds so incredibly ordinary! Not a tormented king, but the next-door neighbour. He singing is clean, but his coloratures are sparse – and this for someone coming from the Baroque tradition!

The score is pretty much complete, not even the ballet at the end is missing. It is usually omitted, and as far as I am concerned absolutely rightly so. It is nothing but an anticlimax and, after listening to it once, I never listened to it again. There is a brief booklet with the track list, but the box also includes a bonus CD with synopsis and the complete libretto.

James Levine

In 1996, Deutsche Grammophon (4477372) recorded the opera conducted by maestro James Levine with just about the Metropolitan Opera’s biggest stars of the time. No idea if it is idiomatic, but I find it HUGE!

Levine’s muscular conducting brings out hidden treasures and in no other performance can you hear how progressive the music really is! The tempi are obviously brisk, but nowhere rushed and most of the voices are overwhelming.

The role of Arbace is curiously taken by a baritone. Well, Thomas Hampson’s timbre is indeed more like that of a tenor and he is more beautiful in the highs than in the lows, but Mozart explicitly asked for a (light!) tenor. But it is not disturbing, quite the contrary. Especially since Hampson manages to fill in the role of the king’s confidant so perfectly.

Frank Loppardo is no match for Clarke with Mackerras, but he holds his own in the small but very heavy part of the Chief Priest.

Bryn Terfel is a very strong La Voce, his sound will automatically make you shiver with fear.

Carol Vaness (Elettra) sounds surprisingly lyrical. Fortunately, she picks up nicely at ‘Oh smania! O furie!”, exactly as we have come to expect from her. Delicious! Yes, she is an Elettra after my own heart!

Heidi Grant Murphy (Ilia) is a bit out of place in the big voice fest. Her pouty timbre reminds me a lot of Kathleen Battle, not really my ‘cup of tea’.

Cecilia Bartoli is a very virtuoso Idamante, very convincing too, though she sounds a bit too feminine at times.

Finally, Plácido Domingo’s Idomeneo is exactly what we expect from him: with his beautiful, warm tenor, his regal recitation and his commitment, he makes Idomeneo a very emotional and mostly very humane king.

DVDS

Pier Luigi Pizzi

From Teatro San Carlo in Naples comes Pier Luigi Pizzi’s production, recorded in 2004 (Dynamic 33463). The direction is typical Pizzi – if you’ve seen one, you’ve seen them all. Very realistic, but with a twist and lots of male (semi-)nudity. Lots of ballet too and the colours are mainly black and white with a touch of red. Only Elettra brings in an extra colour. Her purple outfit must – I assume – represent her fury. The setting has a strong cardboard feel to it and there is a lot of lying on the floor, singing.

To be honest, by now I have had enough of it, of nudity and nappies, over the years I have seen more than enough of them. But one thing I have to give Pizzi credit for: his productions are always exciting and his character direction very competent. It also has a very Greek feel to it.

Jörg Schneider (Arbace) is on the very light side. His voice is definitely beautiful, but I miss the expression. The Chief Priest (Dario Magnabosco) doesn’t really come across, a pity, and about La Voce I’ll keep quiet: he is barely audible. Perhaps he should have been amplified?

Iano Tamar is an outstanding Elettra. She impresses not only with her appearance and acting, but also with her singing. That’s how I like to hear it.

I had more trouble with Angeles Blancas Gulin’s Ilia. Beautiful woman, good actress, but so incredibly Callas-focused. And I found her singing really annoying at times, since it is often not on pitch.

Sonia Ganassi is perhaps the best Idamante ever. Not only is her singing most beautiful, her coloratures are perfect and her timbre warm. For her alone, the DVD is more than worth it.

Kurt Streit was once among my favourite tenors. He is also very much in his prime here. Listen to his undoubtedly impressive ‘Fuor der mar’, even if it doesn’t sound entirely pure:

Dieter Dorn

Anyway, compared to Dieter Dorn’s production, shot in Munich in June 2008 (Medici Arts 2072448), Pizzi can pass for the best director in the world. Dorn starts with slaps, blood and violence. What is this all about? Surely the war ended long ago? But maybe we’re looking back? Or are these Idomeneo’s nightmares?

And where and when is it all taking place: it could be Crete, but we could also have ended up in Africa. Could also be Munich in June 2008. The characters look most like a mixture of hippies and Hells Angels in African costumes, but maybe those are really Martians? Oh well. Why not. Sigh.

The choreography is disturbing, in itself there is nothing against that. The storm is nicely depicted – unfortunately the images don’t make sense. And why are, during Elettra’s first aria, the extras covered in blood? Furthermore, there is a continuous running through the hall – those poor people sitting upstairs and/or to the side. Bet they couldn’t see anything at all.

Rainer Trost is a pretty much perfect Arbace in terms of voice, but if you want to enjoy his singing, you have to close your eyes and keep it that way. What on earth the director came up with for him… !

Juliane Banse is a beautiful Ilia. Her voice is small and limited, but very beautiful in timbre. Moreover, she is a more than convincing actress.

Annette Dasch (Elettra) is a young attractive singer, who shot up like a comet and has made a huge career within a short time. Don’t ask me why. I find her just plain ordinary. Oh yes, she is good, sure, but that good? In the recording, she sounds distant and not even completely pure.

For Idamante, they surprisingly chose a tenor. Nothing against it, especially if the tenor in question is called Pavol Breslik and possesses a wonderfully lyrical timbre. But you should prepare your ears for a different sound.

John Mark Ainsley is Idomeneo. I could not take my eyes off him. Such an actor! And what a voice! You will surely instantly forget the ridiculous direction. For his performance alone, I wouldn’t want to miss the DVD – you must see and hear it at least once.

Below trailer of the production:

As a bonus, I have for you Sena Jurinac as Ilia in ‘Zeffiretti lusinghieri’. This is the very essence of beauty.

Krzysztof Warlikowski in De Munt: Médée

Tekst: Peter Franken

In 2011 zag ik de reprise van de prachtige productie van Krzysztof Warlikowski voor De Munt met een fenomenale Médée van Nadja Michael. Tien jaar later bekeek ik een opname van de voorstelling die op dvd is uitgebracht.

Muzikaal is deze de minste van de vijf Medea’s die ik in het theater heb gezien en vooral gehoord. Maar theatraal staat hij bovenaan. Het is mogelijk dat de kwaliteit van de opname hier ook meespeelt. Op de opname is het orkest, Les Talens Lyriques onder leiding van Christophe Rousset, aanvankelijk nauwelijks hoorbaar, niet meer dan wat zacht amorf geluid. Pas in de derde akte komt het goed tot zijn recht en is ook duidelijk het gebruik van periode instrumenten waarneembaar.

De zangers zijn allemaal uitgerust met een microfoontje om de gesproken teksten duidelijk hoorbaar te maken. Die dialogen zijn overigens heel kort gehouden en nieuw geschreven in eigentijdse taal, heel effectief.

Het toneelbeeld komt zoals gebruikelijk bij Warlikowski voor rekening van Malgorzata Szczesniak. Over de gehele breedte wordt gespeeld, links en rechts zijn ‘muren’ terwijl de achterwand bestaat uit afhangende spiegelende kunststof panelen.

Erachter is echter ook nog een flink stuk van het toneel wat zichtbaar wordt zodra men het verlicht. De wand blijkt half lichtdoorlatend te zijn. De huwelijksscène van Iason en Dircé speelt zich daar af, treffend genoeg met een katholieke priester die de ceremonie voltrekt.

Links op het toneel staat het enige echte rekwisiet, een ladenkastje dat zowel door Dircé als Médée wordt gebruikt als persoonlijk territorium. Verder alleen een paar klapstoelen.

Médée komt onopvallend via een zijdeurtje het podium op en gaat op zo’n stoeltje zitten. We hebben dan al geruime tijd meebeleefd hoezeer Dircé aan twijfels ten prooi is. Wie zegt dat Iason niet ook haar zal verlaten na enige tijd, wat is er precies met Médée gebeurd, ze voelt haar aanwezigheid in haar lijf en dat maakt haar bang.

De twee bruidsmeisjes, uitgemonsterd als look alikes van de zus van Kate Middleton tijden haar huwelijk met William, hebben hun handen er vol aan om Dircé zover te krijgen dat ze zich tenminste laat kleden voor de ceremonie. En dan zit Médée daar plotseling, Dircé’s vleesgeworden nachtmerrie.

Médée verschijnt als Amy Winehouse look alike, in een glimmend zwarte plastic jas en enorm hoog opgetast en lang afhangend zwart haar, uiteraard een pruik. Ze neemt onmiddellijk het gehele toneel in bezit, zonder van haar plaats te komen. Creon bijt zijn aanstaande schoonzoon toe dat hij dit probleem snel moet ‘oplossen’ en het gehele Corinthische hof trekt zich terug achter de spiegelwand.

Médée begint haar strijd om Iason voor zich terug te winnen. Als eerste trekt ze die jas uit waaronder ze een vergelijkbare nauwsluitende mouwloze jurk draagt die duidelijk een aantal tatoeages op de armen laat zien. Als vrouw is Dircé geen partij voor dit oermens dat door roeien en ruiten gaat om haar doel te bereiken.

Iason is dan ook niet lang tegen haar opgewassen en hoewel de tekst na Iasons afwijzing vooral bestaat uit dreigementen over en weer ligt het voormalige koppel aan het einde van de scène rollebollend op het toneel. Voor het daadwerkelijk tot seks komt herpakt Iason zich echter en loopt weg, maar ‘opgelost’ is er niets.

Médée ontdoet zich van haar ‘oorlogskostuum’: pruik af, jurk uit. Nu is ze donkerblond en gekleed in een zwart onderjurkje, nerveus rondlopend op het toneel ten prooi aan vertwijfeling. Deze afloop was vermoedelijk iets waar ze helemaal geen rekening mee had gehouden. De toeschouwer kiest als vanzelf haar kant, temeer daar dat huwelijk met Dircé niet meer is dan een manier voor Iason om een nieuw thuis en veilige omgeving voor zichzelf en zijn zonen te regelen. Liefde, laat staan hartstocht en begeerte, komt er niet aan te pas.

Warlikowski heeft dit nog eens extra aangezet door die twee zoontjes, jongens van een jaar of tien, als figuranten op te voeren. Ze lopen voortdurend rond en gedragen zich afwisselend gezeglijk en balorig. Van Dircé moeten ze niets hebben en als hun moeder plotseling opduikt omhelzen ze haar, om direct weggetrokken te worden door Creon die problemen voorziet.

Verder bewerkt Warlikowski het publiek met amateur filmbeelden van trouwerijen, gelukkige familietafereeltjes en blije kinderen in schooluniform. En ter completering zijn er op dode momenten tussen scènes flarden populaire muziek te horen met een romantische inslag zoals ‘Oh Carol’ van de Neil Sedaka en in de pauze ‘Eloise’ van Barry Ryan.

Médée weet Creon zover te krijgen dat ze nog heel even mag blijven en Iason laat toe dat ze haar zonen te zien krijgt. Maar inmiddels draait haar brein op volle toeren om Iason zijn verraad betaald te zetten. Oprecht smeken en bidden heeft geen effect gehad, hij verstoot haar opnieuw. Dan de beuk erin, wraak is het enige dat Médée nog rest.

Eerst stuurt ze die jongens met een vergiftigde jurk naar Dircé, die vrouw moet dood. Op het toneel zien we haar met twee poppen, bruid en bruidegom aan het werk in een soort voodoo ritueel. Maar haar geest slaat op hol, Iason is zo nog niet genoeg getroffen, zijn bloed moet vloeien, niet van hemzelf perse maar dat van zijn zonen.

In de derde akte voltrekt zich het ultieme drama. Circé sterft doordat haar jurk in vlammen opgaat en Médée doodt haar twee zonen buiten beeld terwijl Iason zich vertwijfeld afvraagt waar ze zijn. Ze komt het toneel weer op met een grote bobbel onder haar kleren. Tot op het laatst blijf je hopen dat het maar schijn is totdat ze de bebloede pyjama’s van die jongens onder haar jurk vandaan begint te halen, ze netjes opvouwt en in een la van dat kastje legt. De ultieme wraak is geschied, haar reputatie als moordenaar en psychopaat bevestigd.

Hoewel ik Nadja Michael in de eerste twee aktes niet bijzonder goed vind zingen, pas in de derde komt ze volledig los, is haar totale presentatie zo overweldigend dat dit nauwelijks een rol speelt. Zij is Médée, van de eerste tot de laatste minuut en beheerst de voorstelling.

De goed zingende Hendrickje van Kerckhove (Dircé), Kurt Streit (Iason) en Vincent le Texier (Creon) zijn feitelijk slechts figuranten. En daarmee heeft Michael voor zichzelf een memento gecreëerd.

Trailer

Foto’s van de productie: © Maarten Vanden Abeele

Mathis der Maler uit Wenen eindelijk op BluRay uitgebracht

Tekst: Peter Franken

Met een lange vertraging is er door Naxos in 2021 een opname van Mathis der Maler in Wenen op BluRay uitgebracht en de productie van Keith Warner uit 2012 is het wachten meer dan waard geweest. Warner omschrijft zichzelf als een ‘dyed in the wool’ atheist en beziet de religieuze component van de opera vooral door een antropologische bril. Als zaken zoals devotie rond de gekruisigde christus en heiligenverering voor zoveel mensen een belangrijke rol in hun leven spelen, dan is het zaak daar serieus naar te kijken. Ik kan het daar alleen maar van harte mee eens zijn, past volledig in mijn eigen beleving van dat merkwaardige verschijnsel religie.

Het personage Mathis uit de titel is losjes gebaseerd op de schilder Matthias Grünewald, die vooral bekend is geworden van zijn altaarstuk voor het klooster van Isenheim. Dit drieluik toont de ‘verzoeking van de heilige Antonius’. Vermoedelijk heeft Grünewald hieraan gewerkt in de ongeveer vijf jaar die direct aan het begin van de door Luther geïnitieerde Reformatie (1517) voorafgingen. Grünewald was in dienst van de aartsbisschop van Mainz en werd naar verluidt door hem ontslagen wegens reformatorische sympathieën.

This Artwork is published by bgs artMedia, a leading marketplace for fine art reproductions and unique wall art.

Tegen de achtergrond van de worsteling van de lutheranen om hun nog wankele beweging te versterken ten koste van de Rooms-Katholieke Kerk en de boerenopstanden die zich als een olievlek over de Duitse vorstendommen verspreidden, speelt zich de artistieke crisis af waarmee de titelfiguur te kampen heeft. Kan Mathis als kunstenaar simpelweg volstaan met zijn roeping volgen, in zijn geval schilderen, of heeft hij hogere verplichtingen aan de maatschappij? Hierin spiegelt zich Hindemiths eigen dilemma: wat kan ik als componist anno 1938 doen in het aanschijn van een wereld vol geweld en onrecht?

Het Isenheim altaar is een fenomeen in de kerkelijke kunstgeschiedenis, thans te bewonderen in Colmar na net zo vaak van land te zijn gewisseld als de stad zelf. Wat permanent getoond wordt is het primaire beeld, een afbeelding van christus aan het kruis geflankeerd door de heiligen Sebastiaan en Antonius. Door achtereenvolgens tweemaal panelen open te klappen worden het secundaire en tertiaire beeld zichtbaar. Die christus aan het kruis is door Warner als het ware uit het tafereel gehaald en als pars pro toto in de vorm van een gigantisch beeld op het toneel geplaatst. Het doet denken aan die enorme reclining Buddha’s die je in Myanmar aantreft.

Het beeld beheerst het volledige toneel maar doordat dit kan draaien kijken we soms tegen de achterkant aan waardoor het gedeeltelijk uit het zicht verdwijnt. Ook selectieve belichting bewijst in dit opzicht goede diensten in sommige scènes.

Mathis’ atelier oogt als een puinhoop waarin zich in de schaduw van het grote beeld de eerste scène afspeelt: Mathis biedt de opstandelingenleider Schwalb hulp om te ontsnappen aan zijn achtervolgers. Het hof van kardinaal Albrecht zit aan de ander kant van het draaitoneel en oogt heel wat beter. Mooie scène tussen Roomsen en Lutheranen met als apotheose de boekverbranding waarvan de Lutheranen zeggen dat het slechts papier is dat wordt vernietigd, de ideeën leven voort.

Mathis sluit zich aan bij de opstandige boeren maar is daar zoals verwacht niet op zijn plaats. Het blinde geweld vervult hem met afschuw. In een andere verhaallijn proberen de Lutheranen Albrecht aan Ursula te koppelen, de dochter van de rijke Lutherse burger Riedinger. Dat lukt niet, hij blijft trouw aan ‘zijn’ kerk maar trekt zich terug in een leven als kluizenaar.

Mathis vraagt zich af wat er geworden is van de schilder die het altaarstuk van Isenheim heeft gemaakt. In een visioen ondergaat hij verschillende verzoekingen, alsof hij de plaats heeft ingenomen van de heilige Antonius uit zijn eigen altaarstuk. Nadat hij op die wijze is geconfronteerd met weelde, roem, kennis en sensuele genoegens, verschijnt Albrecht, die hem zegt: ‘Ga heen en schilder.’ Eenmaal ontwaakt staat Albrecht in werkelijkheid bij hem en biedt Mathis verblijf in zijn woning aan. Deze weigert dit. Hij voorvoelt zijn naderende einde, neemt symbolisch afscheid van alle wereldlijke geneugten en vertrekt om zijn laatste dagen in eenzaamheid door te kunnen brengen.

Ursula gaat na de afwijzing door Albrecht op zoek naar haar oude liefde Mathis en komt in zijn visioen terug als bedelaar, hoer en martelaar. Dat maakt Ursula tot een belangrijke rol en de door mij zeer bewonderde Manuela Uhl stelt niet teleur met een ronduit schitterende vertolking van dit beproefde personage. Uhl heeft een prachtige heldere stem met een mooi herkenbaar timbre, zoiets als Cheryl Studer vroeger. Alleen al haar aanwezigheid is voldoende reden deze opname te bekijken.

Wolfgang Koch is een uitstekende Mathis maar ik vind zijn voorkomen te weinig artistiek, nauwelijks te onderscheiden van de leider van de opstandige boeren Schwalb, gezongen door de tenor Raymond Very.

Tenor Kurt Streit neemt kardinaal Albrecht voor zijn rekening. Hij heeft niet echt de uitstraling van een kerkvorst en het lamenteren over geldgebrek, vooral nu die lastige Luther het verkopen van aflaten aan de kaak heeft gesteld, bevestigt dit beeld. Streit zingt op zich goed maar mist allure, klinkt teveel als een straatvechter.

In historisch opzicht is kardinaal Albrecht von Brandenburg het meest interessante personage. Op jeugdige leeftijd wist hij voor veel geld en dankzij enorme politiek patronage het ambt van aartsbisschop van Mainz te verwerven. Om hem tegemoet te komen kreeg hij van de paus wel ruime rechten tot het verkopen van aflaten maar niettemin zat hij van meet af aan diep in de schulden. De gedachte hem voor het Lutheranisme te strikken, een geloofsrichting waar hij zeker niet afwijzend tegenover stond, door hem te laten trouwen met een rijke burger komt dus niet uit de lucht vallen. Het zou maar zo kunnen dat men dit inderdaad heeft geprobeerd.

Het is een prachtige voorstelling, deze Mathis uit Wenen, echt een aanwinst. Over de gehele linie vocaal van hoog niveau, solisten, het Slovaaks Philharmonisch koor en de Wiener Symphoniker. En prachtig om te zien.

De muzikale leiding is in handen van Bertrand de Billy.

Foto’s: © Werner Kmetitsch

Zullen we het over Idomeneo van Mozart hebben?

Goden! Hebben ze het ooit met ons, mensen, goed bedoeld? We werden door hen uitgelokt en opgehitst om daarna gesard en gestraft te worden, zonder dat wij ons konden verweren. Want: hadden wij een vrije wil? Het goddelijke besluit stond vast en wij konden ons niet aan het voor ons voorbestemde lot onttrekken. Dat staat allemaal te lezen in het dikke boek dat ‘De mythologie’ heet en waaruit de grootste (toneel)schrijvers, dichters, schilders en componisten rijkelijk hebben geput.

El Juicio de Paris by Enrique Simonet, c. 1904.

Neem nou eens de Trojaanse oorlog. Het is allemaal met een appel en een ‘Miss Godin – wedstrijd’ begonnen en daar werden honderdduizenden humane wezens de dupe van. De jury werd met de belofte van de liefde van de mooiste vrouw ter wereld omgekocht, maar er werd verzuimd erbij te vertellen dat ze al getrouwd was en dat haar man haar wel eens zou kunnen opeisen. Als niet goedschiks dan kwaadschiks.

De oorlog duurde maar liefst tien jaar en aan het eind waren zowat alle helden dood of werden ze door de goden, die immers de hele toestand veroorzaakt hadden, vervloekt. En denk niet, dat je nu rustig op adem kan komen, want na de oorlog kregen we met de heuse post–Trojaanse oorlogstrauma’s (ik verzin het niet hoor!) te maken en de goden waren nog steeds aan het twisten.

Idomeneo, koning van Kreta, keert naar zijn land terug, maar soepel gaat het niet. Hij belandt in een enorme zeestorm en belooft Neptunus het eerste wezen dat hij bij zijn terugkomst tegenkomt aan hem op te offeren. Laat het nou zijn eigen zoon, Idamante zijn! Oei!

Er wordt naar uitwegen gezocht, maar goden zijn natuurlijk slimmer. En dan hebben we ook nog eens een driehoekverhouding: Elletra (ja, de dochter van Agememnon) is naar Kreta gevlucht en verliefd op Idamante geworden. Maar dat is Ilia, de buit gemaakte dochter van koning Priamus van Troje, ook. Afijn – het verhaal, mocht u hem niet helemaal kennen, kunt u gewoon nalezen, wij gaan ons nu met de verschillende uitvoeringen van de opera bezighouden.

Persoonlijk heb ik Idomeneo nooit de sterkste opera van Mozart gevonden en ik had er eigenlijk nooit zo veel mee. Maar nu, na herhaaldelijk luisteren en herluisteren, heb ik mijn mening moeten herzien. Want de muziek, die is toch echt geniaal!

Anton Raaff, de eerste vertolker van de rol van Idomeneo