Tekst: Peter Franken
De première van I Lombardi vond plaats in het Teatro alla Scala in Milaan op 11 februari 1843. Later werd het werk grondig herzien ten behoeve van een opdracht die Verdi kreeg voor de Parijse Opéra. Daar ging het werk in 1847 in première onder de titel Jérusalem. Deze versie ging in 2005 in de ZaterdagMatinee met Nelly Miricioiu als Hélène.
Later werd de Franse versie weer terugvertaald in het Italiaans zodat naast het oorspronkelijke I Lombardi nu ook Gerusalemme op Verdi’s conto staat. Geen van beide versies is vaak te zien of te horen, hoewel ze muzikaal zeker niet onderdoen voor hun voorganger Nabucco. Een mogelijke reden hiervoor is de uitgesproken kritische houding die in het werk wordt ingenomen jegens het christendom als instituut. Zo zingt Giselda na de moordpartij die volgt op de inname van Antiochië: ‘Dit is niet gods wil, het gaat jullie alleen maar om het uitmoorden van de bevolking en het plunderen van de rijkdommen die hier zijn vergaard’. Dat zal het voor het 19e eeuwse publiek, in een tijd dat de kruisvaarders nog ‘de goeden’ waren, moeilijk hebben gemaakt zich met de protagonisten te vereenzelvigen.
I Lombardi bevat meerdere delen die sterk herinneren aan Nabucco. Zo doet Giselda’s aria aan het einde van de tweede akte ‘No giusta causa non è’ denken aan Abigaille’s ‘Salgo già del trono aurato’ halverwege de tweede akte van Nabucco. Verder bevat I Lombardi maar liefst twee koorscènes waarvan de ‘slepende’ stijl helemaal in het straatje van het zogenaamde Slavenkoor past. Het betreft het Pelgrimskoor ‘Gerusalem, Gerusalem’ en het koor van pelgrims en kruisvaarders ‘O Signore, dal tetto natio’.
Het verhaal is ingewikkeld. Centraal staat echter de aanwezigheid van de door Acciano, de heerser van Antiochïe, gegijzelde Giselda, dochter van kruisvaarder Arvino. Zij is verliefd geworden op Oronte, de zoon van Acciano. Een voorbeeld van wat tegenwoordig het Stockholmsyndroom genoemd wordt. Orontes moeder Sofia is heimelijk tot het christendom bekeerd en hoopt dat een huwelijk van haar zoon met de christenvrouw Giselda hem eveneens tot bekering kan leiden.
Verder is er Pagano, de in ongenade gevallen broer van Arvino (lang verhaal) die als kluizenaar in het heilige land leeft, door alles en iedereen wordt geraadpleegd maar tot het laatste toe door niemand wordt herkend. Een mix derhalve van onmogelijke liefde, godsdiensttwist, verraad, moord en doodslag. Vandaag de dag kunnen we Giselda alleen maar groot gelijk geven met haar woede uitbarsting.
Een voorstelling in het Teatro Regio di Parma is door C major op dvd uitgebracht. Het betreft een opname uit 2009 van een geslaagde productie van Lamberto Puggelli. De kostumering van Santuzza Cali schommelt wat tussen vermeend vroegmiddeleeuws en fantasie Turks. Lastig natuurlijk al die koorscènes waarin dan weer de ene en dan weer de andere partij moet zingen zonder dat men van kostuum kan wisselen. Gelukkig ontbreken hier de klassieke kruisvaarders outfits met rode kruizen op een wit vlak.
Het decor in de tweede en volgende aktes toont een muur achter op het toneel waarvoor de handeling zich afspeelt. Afwisselend is dat de stadsmuur van Antiochië, de Klaagmuur en de stadsmuur van Jeruzalem. In de slachtpartij waar Giselda in haar ‘No giusta causa’ over door het lint gaat wordt Picasso’s Guernica op de achterwand geprojecteerd. Evenzo bij de slag om Jeruzalem die eindigt met een berg gesneuvelden op het toneel die later weer overeind komen om ‘Te lodiamo, gran Dio di vittoria’ te zingen.
Muzikaal is het uitstekend verzorgd. De sopraan Dimitra Theodossiou geeft een mooie vertolking van de veelgeplaagde Giselda. Behalve in ‘No giusta causa’ toont ze haar kunnen ook overtuigend in ‘Ave Maria, di grazia il petto’ (1e akte) en ‘Qual prodigio’, de bravourearia waarin ze haar visioen met daarin de gestorven Oronte bezingt (4e akte). Ze moet wel veel volume maken om alle hoge noten te produceren waardoor het zo nu en dan wat minder subtiel is, maar het lukt allemaal prima. Sowieso laat dirigent Daniele Callegari alles en iedereen onbekommerd luid zingen.
Michele Pertusi is de bas van dienst, en dat is bij hem in goede handen. De rol van het personage met het meest dubieuze karakter Pagano is een kolfje naar zijn hand. Kort hiervoor had ik hem gezien als Il conte in La sonnambula, een totaal ander persoon, leuk om die twee te kunnen vergelijken.
De ster van de cast is natuurlijk Francesco Meli. Als Oronte zingt hij de sterren van de hemel. We moeten natuurlijk wel tot in de tweede akte op hem wachten en de vierde maakt hij helaas niet meer mee. Maar met zijn ‘La mia letizia infondere’ in de 2e akte en in de 3e akte het duet met Giselda ‘Oh belle, a questa misera’ maakt Meli zijn reputatie volledig waar.
Een speciale rol is weggelegd voor de concertmeester die aan het begin van de laatste scène van de derde akte een klein vioolconcert te spelen heeft, een beetje in de stijl van Wieniawski. Het levert hem terecht een open doekje op.
Giselda’s tirade tegen de kruisvaarders en hun slachtpartijen ‘uit gods naam’ wordt afgedaan als blasfemie van een hysterische vrouw die haar minnaar verloren denkt te hebben. Daar zit wel wat in want in de vierde akte, als Oronte definitief is verscheiden, neemt ze nog net niet als een soort Jeanne d’Arc de leiding bij de bestorming van Jeruzalem. Uiteindelijk keert ze dus, en met haar librettist Temistocle Solera en natuurlijk Verdi, terug in de schoot van de alles bepalende christelijke belevingswereld.
Een aanrader deze opname.
Basia con fuoco 