Imagine: you are young, beautiful and secretly in love with a revolutionary, who unfortunately is on his deathbed. Your relationship is “not done” and marriage is out of the question. You live in a small town, where there is no future for you.
One day, a prince presents himself. It is true: he is old and worn out. His beard and moustache are false, he wears a wig and he is a bit childish. But he is rich and actually quite nice. With his money you will be able to afford sending your lover to the Spanish sun, where he will definitely get better. And when the prince dies, there is nothing stopping you from marrying whoever you want. For this you are quite willing to sacrifice yourself, aren’t you?
Marja Alexandrowna is a cunning woman. She knows how to get her daughter Sina to agree to her little plan to hook the prince (albeit reluctantly). The prince is served a substantial meal, liberally sprinkled with wine. Sina sings an aria, the prince gets another liqueur, and yes: he asks for Sina’s hand. Alas, everything goes haywire.
Both Paul, a distant relative of the prince and in love with Sina, and Nastassja, a poor relative of Maria Alexandrowna and herself interested in the prince, throw a spanner in the works.
When the prince awakens from his nap, he readily accepts Paul’s explanation that his proposal only took place in a dream. Meanwhile, Nastasia makes sure that all the ladies of the town are informed of the incident. Mother and daughter are laughed at, Sina confesses the premeditated plan, the prince forgives her and leaves. And meanwhile, Sina’s lover dies.
Verlobung im Traum is an unusual opera. The action is captured within a frame narrative. The story is told to us by an archivist of Mordasov. In the prologue, he introduces the main characters to us; in the epilogue, we hear how things continue with Sina and her mother.
The story, literally after Dostoevsky’s “Uncle’s Dream” was adapted into a libretto by Rudolf Fuchs and Rudolf Thomas.
Trailer from Karlsruhe in 2014:
Verlobung im Traum was awarded the State Prize for Composition in 1933 and in the same year it was also performed: first for the Prague Radio and a few months later at the German Theatre in Prague. Georg Szell conducted and Hilde Konetzny sang Sina. The success was great, but further performances were out of the question. After all, it was already 1933.
The music is nowhere atonal, one detects strong influences of Poulenc, but Mahler is also quite close.
Krása sprinkles liberally with jazz influences and the saxophone takes a prominent place in the orchestra. Perhaps most remarkable is the “revenge duet” at the end of the first act: an ironic replacement for the usual “love duet”?
Anda-Luise Bogsa sings Sina:
And then we come to “Casta Diva”: Sina, in her attempt to seduce the prince, sings the beautiful aria from Bellini’s “Norma”. Instead of the original chorus, we get a quartet: the mother, the prince and, behind-the-scene, the eavesdropping Nastassja and Paul are each commenting on Sina’s singing….
Hans Krása in Teresienstadt
Born in 1899, the composer was a true “bon-vivant”. He spent his days at the coffee house, at the opera or playing chess with his friend Thomas. Little time was left for composing.
Krása spent a short time in Paris (at the invitation of his kindred spirits from “Les Six”), but nostalgia for Prague was stronger and so he returned to his homeland, just in time to be sent to Teresienstadt. On 17 October 1944, he was gassed in Auschwitz, along with Ullmann, Haas and Klein.
“Das schönste sind im Leben diese Träume, die erfüllen, was unerfüllbar ist”
Hans Krása Verlobung im Traum Christianne Berggold, Charlotte Hellekant, Juanita Lascarro, Jane Henschel, Albert Dohmen Ernst Senff Chor Deutsches Symphonie-Orchester Berlin olv Lothar Zagrosek Decca 4555872
Do you know the Black Oak Ensemble? There is a good chance you don’t, even though this American string trio, which barely anyone knows in the Netherlands, is rated as absolute top class. Its recent CD called Silenced Voices features pieces by six Jewish composers, Géza Frid, Paul Hermann, Dick Kattenburg, Gideon Klein, Hans Krása and Sándor Kuti.
Paul Hermann
They originally came from Hungary, Czechoslovakia and the Netherlands and with the exception of Géza Frid, who was active in the Dutch Resistance, they were all murdered. Hans Krása, Gideon Klein and Dick Kattenburg at Auschwitz. Sándor Kuti at a concentration camp in the Ukraine, probably in 1945 (!). But we don’t even know when or where the almost Dutch Paul Hermann was murdered.
Sándor Kuti
Sándor Kuti studied at the Franz Liszt Academy with Georg Solti, who had a great deal of respect for him and once said that if he had not been murdered, Kuti would have become one of the greatest composers of Hungary. I read that he continued to compose up until his death somewhere in the Ukraine.
His Serenade for String Trio (1934) was what touched me the most on this CD. Of course the fact that I had never heard this composition before could have influenced how it affected me, but even when I listened to it again, it intrigued and moved me. Despite the numerous quotes straight from Hungarian folk music, the trio got under my skin. Just listen to the mesmerizing Scherzando that turns into an ominous Adagio ma non troppo. Real goosebumps.
Géza Frid
Géza Frid taught chamber music at the Utrecht Conservatory from 1964 to 1970, and his trio also had its world premiere here. Frid survived the war but died a horrifying death. The staff at his nursing home failed to check the temperature in his bathtub and he died at the Beverwijk Burn Centre.
Hans Krása
Like Gideon Klein’s string trio, Hans Krása’s Passacaglia & Fugue for String Trio had already been recorded a couple of times, though still not often enough. Certainly not if you bear in mind that neither of the compositions are anything short of true masterpieces.
Gideon Klein
There is also an earlier recording – one recording! – of Dick Kattenburg’s Trio à cordes. It had its world première on the incredible CD of The Hague String Trio. The composition only takes five minutes but what a five minutes they are!
Dick Kattenburg: self portrait
The performance by the Black Oak Ensemble is simply sublime. I think you should all buy this CD!.
Kattenburg: Trio à cordes
Kuti: Serenade for String Trio
Krása: Passacaglia & Fuga for String Trio
Klein: Trio for violin, viola, and cello
Hermann: Strijktrio
Frid: Trio à cordes, Op. 1
Black Oak Ensemble
Cedile Records CDR 90000 189
Kent u het Black Oak Ensemble? De kans is groot van niet en dat terwijl het in Nederland vrijwel onbekend Amerikaans strijktrio bij de absolute top hoort. Op de niet zo lang geleden uitgekomen cd getiteld Silenced Voices hebben ze werken opgenomen van zes Joodse componisten: Géza Frid, Paul Hermann, Dick Kattenburg, Gideon Klein, Hans Krása en Sándor Kuti.
Paul Hermann
Oorspronkelijk kwamen ze uit Hongarije, Tsjechoslowakije en Nederland en op Géza Frid na (hij deed actief mee met het verzet in Nederland) werden ze allemaal vermoord. Hans Krása, Gideon Klein en Dick Kattenburg in Auschwitz. Sándor Kuti in een concentratiekamp in Oekraïne, waarschijnlijk in 1945 (!). Maar ook van de bijna Nederlandse Paul Hermann weten we noch de datum noch de plaats waar hij werd vermoord.
Sándor Kuti
Sándor Kuti studeerde aan de Franz Liszt Academie samen met Georg Solti die hem zeer hoog achtte en ooit verklaarde dat Kuti, als hij niet vermoord was geworden een van de grootste componisten van Hongarije zou zijn geworden. Ik las dat hij tot aan zijn dood ergens in Oekraïne aan het componeren was geweest.
Zijn Serenade voor strijktrio uit 1934 is voor mij het meest aangrijpende werk op deze cd. Dat ik de compositie niet eerder had gehoord kan natuurlijk van invloed zijn geweest voor mijn beleving, maar ook bij herhaald luisteren kan ik mij er niet van los maken. Ondanks de vele citaten die rechtstreeks komen uit de Hongaarse volksmuziek voelt het trio ongemakkelijk aan. Luister even naar het Scherzando dat al je aandacht gaat opeisen en die in een onheilspellend Adagio na non troppo overgaat. Echt kippenvel.
Géza Frid
Ook het trio van Géza Frid (tussen 1964 en 1970 hoofddocent kamermuziek aan het Utrechts Conservatorium) beleeft hier zijn wereldpremière. Frid heeft dan de oorlog overleefd, maar zijn dood was niet minder dan gruwelijk: de verpleegkundigen in zijn verzorgingstehuis hadden de temperatuur van zijn badwater niet gecontroleerd. Hij stierf in het brandwondencentrum in Beverwijk.
Hans Krása
Hans Krása’s Passacaglia & Fuga voor Strijktrio is, net als het strijktrio van Gideon Klein al een paar keer eerder en vaker opgenomen maar nog steeds niet vaak genoeg. Zeker als je bedenkt dat beide composities niet minder zijn dan echte meesterwerken.
Gideon Klein
Ook van Dick Kattenburgs Trio à cordes bestaat al – één! – opname, het beleefde zijn wereldpremière op de waanzinnig goede cd van Het Haags Strijktrio. Het werk duurt maar vijf minuten maar wat een vijf minuten!
Dick Kattenburg: zelfporrtet
De uitvoering door het Black Oak Ensemble is gewoon subliem. Deze cd moet u allemaal van mij kopen.
Kattenburg: Trio à cordes
Kuti: Serenade for String Trio
Krása: Passacaglia & Fuga for String Trio
Klein: Trio for violin, viola, and cello
Hermann: Strijktrio
Frid: Trio à cordes, Op. 1
The title of this CD is taken from the book with the same name by Auschwitz survivor Elie Wiesel, ‘After the Darkness: Reflections on the Holocaust’.
Gideon Klein and Hans Krása:
Hans Krása (1899-1944) and Gideon Klein (1919-1945) ended up in the Terezín concentration camp (Theresienstadt), before being deported to Auschwitz where they were murdered. But until that time they continued to compose as well as they could. In Terezín, yes. That is where both Krása’s Passacaglia & Fugue and Tanec (Dance) were composed, as well as Gideon Klein’s incredibly beautiful String Trio.
The Hungarian Lászlo Weiner (1916-1944) was deported in February 1943 to the labour camp in Lukov (Slovakia), where he was murdered a year later. I had not heard his Serenade for string trio from 1938 before. Why is that? It’s just beautiful!
Dick Kattenburg
The Dutchman Dick Kattenburg (1919-1944) did not survive the war either: on May 19, 1944, he was deported to Auschwitz. His Trio à cordes sees its world premiere here. I can’t listen to this with dry eyes. Yes, I know, I know, one has to limit oneself to the music, but sometimes it is so damn difficult! But trust me, the standard of what is on offer is of the highest quality and that the work is still performed so infrequently is due to… What actually? Uwillingness? Guilt?
The Hague String Trio performs Trio à Cordes byDick Kattenburg
This year it is exactly seventy nine years ago that Klein, Weiner, Kattenburg and Weinberg were murdered. You would expect at least something in the form of (small) memorial concerts, wouldn’t you?
The Hague String Trio (Justyna Briefjes, Julia Dinerstein and Miriam Kirby) was founded in 2006. In the booklet they tell us that After The Darkness is a project close to their heart, which certainly can be heard. “We feel it is a privilege to bring the music of these composers to life and to create a lasting legacy, so that their voices are never forgotten”. Thank you!
Hans Krása: Passacaglia & Fugue – Tanec (Theresienstadt 1944) Gideon Klein: String trio (Theresienstadt 1944) Lászlo Weiner: Serenade (1938) Dick Kattenburg: String Trio (1937/39) Mieczyslaw Weinberg: String trio on. 48 (1950) The Hague String Trio Cobra Records 0065
De titel van deze cd is ontleend aan het gelijknamige boek van Auschwitz- overlevende Elie Wiesel, ‘After the Darkness: Reflections on the Holocaust’.
Gideon Klein en Hans Krása
Hans Krása(1899-1944) en Gideon Klein (1919-1945) belandden in het concentratiekamp Terezín (Theresienstadt) waarvandaan ze naar Auschwitz werden gedeporteerd en daar vermoord. Maar voor het zo ver was zijn ze, zo goed als het ging blijven componeren. In Terezín, ja. Daar zijn zowel Passacaglia & Fuga en Tanec (Dans) van Krása ontstaan, alsook het waanzinnig mooie Strijktrio van Gideon Klein.
De Hongaarse Lászlo Weiner (1916-1944) werd in februari 1943 gedeporteerd naar het werkkamp in Lukov (Slovakije), waar hij een jaar later werd vermoord. Zijn Serenade voor strijktrio uit 1938 heb ik niet eerder gehoord. Waarom eigenlijk? Het is gewoonweg prachtig!
Ook de Nederlander Dick Kattenburg (1919-1944) overleefde de oorlog niet: op 19 mei 1944, werd hij naar Auschwitz gedeporteerd. Zijn Trio à cordes beleeft hier zijn wereldpremière. Ik kan hier niet met droge ogen naar luisteren. Ja, ik weet het, ik weet het, men moet zich tot de muziek sec beperken, maar soms is het zo verdomd moeilijk! Maar neem van mij aan dat de kwaliteit van het gebodene van de grootste kwaliteit is en dat het nog steeds zo weinig wordt uitgevoerd ligt aan… Aan wat eigenlijk? Onwil? Schuldgevoel?
In 2019 was het precies honderd jaar geleden dat Klein, Weiner, Kattenburg en Weinberg werden geboren. Je zou toch minstens iets van (kleine) herdenkingsconcerten verwachten?
Het Haags Strijktrio (Justyna Briefjes, Julia Dinerstein en Miriam Kirby) werd opgericht in 2006. In het tekstboekje vertellen ze dat After The Darkness een project is dat ze na aan het hart ligt en dat is te horen. “Wij voelen het als een voorrecht de muziek van deze componisten te laten horen en een blijvende nalatenschap te creëren, zodat hun stemmen nooit vergeten worden.” Bedankt!
At the end of the 1980s the music-loving world (and here I mean not only listeners, but also publicists, reviewers and music experts) found out that there was more between heaven and earth, or, since we are talking about music: between Strauss and Stockhausen. People began to realise that an entire generation of composers had been deleted from the history books and concert halls. Just like that. And it was not _only_ the fault of the Nazis.
In 1988, the exhibition ‘Entartete Musik’ was put on in Düsseldorf, exactly 50 years after the original event held by the Nazis. The exhibition also traveled to other cities, including Amsterdam, and became the occasion of much discussion.
The term ‘entartet’ (degenerate) was not invented by the Nazis. Already in the nineteenth century it was used in criminology, meaning something like ‘biologically degenerated’. The term was eagerly borrowed by the rulers of the Third Reich to prohibit the expressions of art that they considered ‘non-Aryan’. Modernism, expressionism, jazz … And everything that had to do with Jews, because they were already seen as a degenerate race.
What had begun as a ban soon developed into exclusion and resulted in murder. Those who had managed to flee to America or England have survived the war. Those who stayed in Europe were doomed.
Many, mainly Czech composers were deported via Terezín to the extermination camps, many ended up there directly. After the war they were totally forgotten, and thus murdered for the second time. Those who survived were found hopelessly old-fashioned and no longer played.
It was only at the end of the 1980s that it became clear that Korngold was more than a composer of Hollywod scores; that without Schreker and Zemlinski there would probably have been no Strauss either and that Boulez and Stockhausen were not the first to experiment with serialism. The turnaround came too late for most of the survivors …
In Germany the foundation Musica Reanimata was established, but the Netherlands did not stay behind either. Under the name Musica Ritrovata a few enthusiasts have tried to bring the music back to the concert halls.
That this succeeded was partly thanks to Channel Classics. The Dutch CD label, founded by Jared Sachs was the very first to record the music of forgotten composers.
Already in 1991 and 1992 they released four CD’s with music of the ‘Theresienstadt – Composer’ of whom one had almost never heard before: Gideon Klein, Hans Krása, Pavel Haas, Viktor Ullman… Even though the last three were really household names before the war. Gideon Klein had not had the chance – he was murdered in the gas chambers at the age of 24.
HANS KRÁSA
The first four Channel Classics CDs were truly pioneering. Hans Krása’s child opera Brundibar was recorded in Prague. Brundibar was actually composed before the war, but its premiere took place in Terezín, in 1943.
The CD (CCS 5198) was combined with songs by Domažlicky. Not a high-flyer, but certainly interesting.
On the other hand, the recording of Krása’s chamber music by the La Roche Quartet (CCS 3792) is great, probably the best performance of it.
PAVEL HAAS
Of all Janácek’s students, Pavel Haas succeeded best in combining the influences of his teacher with his own musical language. At the request of the bass Karel Berman, he wrote Four Songs on Chinese Poetry in 1944. Berman, who survived the war, recorded them together with his own songs (CCS 3191).
Karel Berman sings ‘Far Away Is The Moon Of Home’:
GIDEON KLEIN
But the best thing, in my opinion, is the recording with four works by 24-year-old Gideon Klein and Victor Ulmann’s third string quartet,. Listen to Klein’s Trio and shiver (CCS 1691)
SCHULHOFF, WOLPE AND KOFFLER. AND MORE
Channel Classics continues, now in collaboration with the acclaimed Werner Herbers and his Ebony Band. Thanks to Herbers many composers have become more than just a Wikipedia entry. Think of Schulhoff: you do know his CD with Dada-inspired works, with Otto Griebel’s drawings, don’t you?
The Ebony Band plays H.M.S.Royal Oak, Schulhoff’s jazz oratorio:
Think of Stefan Wolpe, of whom Herbers performed the opera Zeus und Elida during the Holland Festival in 1997 and whose music he still records: the latest CD is called Dancing.
Ebony Band plays ‘Tanz (Charleston)’ by Wolpe:
Besides compositions by Wolpe, Milhaud and Martinů it inlcudes works by Emil František Burian and Mátyás Seiber.
And think of the Polish composer Józef Koffler, the first Polish composer who used the dodecaphony. Koffler, together with his family, was murdered by the Nazis, probably in the city of Krosno. His String Trio and the beautiful cantata Die Liebe (sung by Barbara Hannigan) are combined with the Quintet of the other unknown Pole, Konstanty Regamey (CCS 31010).
Ende der 80er Jahre, des vorigen Jahrhunderts, kam die Musik liebende Welt (und damit meine ich nicht nur die Hörerschaft, sondern auch die Publizisten, Rezensenten und Musikfachleute) dahinter, dass da mehr ist zwischen Himmel und Erde; oder nun, wo wir über Musik sprechen: zwischen Strauss und Stockhausen. Man fing an zu realisieren, dass eine ganze Generation Komponisten aus den Geschichtsbüchern und von den Konzertbühnen entfernt wurde. Innerhalb kurzer Zeit. Dies war nicht alleine die Schuld der Nazis
1988 wurde die Ausstellung „Entartete Musik“ in Düsseldorf ausgerichtet, exakt 50 Jahre nach der ursprünglichen Nazi-Aufführung. Die Ausstellung hatte auch emotionale Auswirkungen auf andere Städte, worunter auch Amsterdam, und wurde der Auslöser um Fragen zu stellen.
Der Term „entartet“ wurde nicht von den Nazis erfunden. Schon im 19. Jh. wurde er in der Kriminologie benutzt, es bedeutete so etwas wie: „biologisch degeneriert“. Der Term wurde gerne durch die Machthaber des Dritten Reiches ausgeliehen, um die Kunstgattungen zu verbieten, die sie „unarisch“ fanden. Modernismus, Expressionismus, Jazz … und alles, was mit Juden in Verbindung gebracht wurde, denn sie waren im Voraus schon degeneriert, in dem Fall als Rasse.
Was als Verbot begann, entwickelte sich schon schnell als Ausschluss und resultierte in Mord. Diejenigen, denen es geglückt war nach Amerika oder England zu flüchten, haben den Krieg überlebt. Wer in Europa blieb, war verdammt. Viele, hauptsächlich tschechische Komponisten wurden über Terezín in die Vernichtungslager deportiert, viele landeten dort geradewegs. Nach dem Krieg wurden sie total vergessen, und so zum zweiten Mal ermordet. Wer es überlebte, wurde als hoffnungslos altmodisch bezeichnet und nicht gespielt.
Es begann erst Ende der 80er Jahre, dass man ein Bewusstsein dafür entwickelte, dass Korngold mehr war als nur ein Komponist von erfolgreicher Hollywood-Filmmusik; dass ohne Schreker und Zemlinski wahrscheinlich auch kein Strauss gewesen wäre, und Boulez und Stockhausen nicht die Ersten waren, die mit Serialismus spielten. Das Umdenken kam für die meisten der Überlebenden zu spät.
In Deutschland wurde eine Stiftung Musica Reanimata gegründet, aber auch die Niederlande blieben nicht dahinter zurück. Unter dem Namen Musica Ritrovata haben ein paar Enthusiasten einen Versuch gewagt, um die Musik zurück auf die Konzertbühnen zu bringen.
Dass dies glückte, war auch Channel Classics zu verdanken. Das niederländische CD-Label, gegründet durch Jared Sachs, war das Allererste, welche die Musik der „vergessenen“ Komponisten begann aufzunehmen.
Schon in den Jahren 1991 und 1992 veröffentlichten sie 4 Cds mit der Musik der „Theresienstadt-Komponisten“, von denen man beinahe niemals vorher etwas gehört hatte: Gideon Klein, Hans Krása, Pavel Haas, Viktor Ullman… Und das, wo die letzten drei doch vor dem Krieg wirklich ein Begriff waren. Gideon Klein hatte die Chance nicht – er wurde schon in seinem 24. Lebensjahr vergast.
Die ersten vier Cds von Channel Classics waren echte Pionierarbeit. Von Hans Krása wurde in Prag die Kinderoper Brundibar aufgenommen. Brundibar wurde noch vor dem Krieg komponiert, aber seine Premiere fand 1943 in Terezín statt.
Die CD (CCS 5198) wurde kombiniert mit Liedern von Domažlicky. Kein Überflieger, aber ohne Zweifel interessant.
Großartig hingegen ist die Aufnahme von Krásás Kammermusik durch das La Roche Quartett (CCS 3792), womöglich die beste Darbietung die davon existiert.
Von allen Schülern von Janácek gelang es Pavel Haas am besten, die Einflüsse seines Lehrers mit eigener musikalischer Sprache zu kombinieren. Auf Bitten von Karel Berman (Bass) schrieb er in 1944 Vier Lieder nach Worten chinesischer Poesie. Berman, der den Krieg überlebte, hat sie zusammen mit seinen eigenen Liedern (CCS 3191) aufgenommen
Aber am schönsten finde ich, neben dem dritten Streichquartett von Victor Ulmann, die Aufnahme mit vier Werken des 24-jährigen Gideon Klein. Lausche nach seinem Trio und erschaudere. (CCS1691)
Channel Classics macht weiter – nun in Zusammenarbeit mit dem unübertroffenen Werner Herbers und seiner Ebony Band. Durch ihn sind viele Komponisten mehr als eine Meldung in Wikipedia geworden. Denken Sie an Schulhoff: Sie kennen doch sicher seine CD mit Dada-inspirierten Werken, mit den Zeichnungen von Otto Griebel?
Ebony Band und Loes Luca in Sonata Erotica:
Denken Sie an Wolpe von dem er während des HF (Holland Festival) die Oper Zeus und Elida aufgeführt hat, und dessen Musik er noch stets aufnimmt – die neueste heißt Dancing. Außer Wolpe, Milhaud und Martinů sind dort auch Werke von Emil František Burian und Mátyás Seiber zu finden.
Und denken Sie an den polnischen Józef Koffler, während des Krieges ermordet. Sein Streichtrio und die prächtige Kantate Die Liebe (gesungen durch Barbara Hannigan), steht neben dem Quintett des anderen unbekannten Polen Konstanty Regamey (CCS31010).
Stel je voor: je bent jong, mooi en heimelijk verliefd op een revolutionair, die op zijn sterfbed ligt. Jullie verhouding is ‘not done’ en een huwelijk uitgesloten. Je woont in een kleine stad, waar geen toekomst voor je is.
Op een dag dient zich een prins aan. Het is waar: hij is oud en versleten. Zijn baard en snor zijn vals, hij draagt een pruik en is een beetje kinds. Maar hij is rijk en eigenlijk best aardig. Van zijn geld kun je je geliefde naar de Spaanse zon sturen, waar hij beslist beter zal worden. En als de prins sterft staat niets je meer in de weg om te huwen wie je wilt. Hiervoor wil je je toch best opofferen, nietwaar?
Marja Alexandrowna is een sluwe vrouw. Zij weet hoe zij haar dochter Sina zo ver kan krijgen, dat zij instemt met haar plannetje om de prins aan de haak te slaan (al is het met tegenzin). De prins krijgt een forse maaltijd voorgeschoteld, rijkelijk besprenkeld met wijn. Sina zingt een aria, de prins krijgt nog een likeurtje toe, en ja hoor: hij vraagt om Sina’s hand. Helaas, alles loopt in de soep.
Paul, een ver familielid van de prins en verliefd op Sina, en Nastassja, een arme verwante van Marja Alexandrowna en zelf in de prins geïnteresseerd, gooien roet in het eten.
Als de prins van zijn dutje ontwaakt neemt hij gaarne van Paul aan dat zijn aanzoek slechts in een droom plaats vond. Intussen zorgt Nastassja er voor dat alle dames van het stadje van het voorval op de hoogte worden gebracht. Moeder en dochter worden uitgelachen, Sina biecht het vooropgezette plan toe, de prins vergeeft het haar en vertrekt. En intussen sterft Sina’s geliefde.
De Verlobung im Traum is een bijzondere opera. De handeling is gevat in een raamvertelling. Het verhaal wordt ons verteld door een archivaris van Mordasov. In de proloog stelt hij de hoofdpersonen aan ons voor, in de epiloog horen wij hoe het met Sina en haar moeder verder afloopt. Het verhaal, letterlijk naar Dostojewski’s Ooms droom werd tot een libretto verwerkt door Rudolf Fuchs en Rudolf Thomas.
Trailer van de uitvoering in Karlsruhe in 2014:
Verlobung im Traum werd in 1933 onderscheiden met de Staatsprijs voor de Compositie en in hetzelfde jaar werd het ook uitgevoerd: eerst voor de Praagse Radio en een paar maanden later in het Duitse Theater in Praag. Georg Szell dirigeerde en Hilde Konetzny zong Sina. Het succes was groot, maar verdere uitvoeringen waren uitgesloten. Het was immers al 1933.
De muziek is nergens atonaal, men bespeurt sterke invloeden van Poulenc, maar ook Mahler komt om de hoek kijken. Krása strooit rijkelijk met jazz invloeden en de saxofoon neemt een prominente plaats in het orkest. Het meest opmerkelijk is wellicht het ‘wraak-duet’ aan het eind van de eerste akte: een ironische vervanging van het gebruikelijke ‘liefdesduet’?
Anda-Luise Bogsa zingt Sina:
En dan hebben wij nog ‘Casta Diva’: Sina, in haar poging om de prins te verleiden zingt de prachtige aria uit Bellini’s Norma. In plaats van het oorspronkelijke koor, krijgen wij een kwintet: de moeder, de prins en de achter het scherm afluisterende Nastassja en Paul leveren elk hun commentaar op Sina’s gezang.
Hans Krása in Teresienstadt tijdens een concert gedirigeerd door Karel Ancerl
De in 1899 geboren Krása was een echte bon-vivant. Zijn dagen bracht hij door in het koffiehuis, in de opera of schakend met zijn vriend Thomas. Voor het componeren bleef weinig tijd over.
Op uitnodiging van zijn geestverwanten van Les Six verbleef Krása korte tijd in Parijs, maar de heimwee naar Praag was sterker. Hij keerde terug naar zijn vaderland, net op tijd om naar Teresienstadt gestuurd te worden. Op 17 oktober 1944 werd hij in Auschwitz vergast, samen met o.a. Pavel Haas en Gideon Klein.
“Das schönste sind im Leben diese Träume, die erfüllen, was unerfüllbar ist”
Hans Krása
Verlobung im Traum
Christianne Berggold, Charlotte Hellekant, Juanita Lascarro, Jane Henschel, Albert Dohmen e.a.
Ernst Senff Chor Deutsches Symphonie-Orchester Berlin olv Lothar Zagrosek
Decca 4555872
Eind jaren tachtig van de vorige eeuw kwam muziekminnend wereld (en hier bedoel ik niet alleen de luisteraars, maar ook de publicisten, recensenten en muziekdeskundigen mee) er achter dat er meer was tussen hemel en aarde, of, nu wij het over muziek hebben: tussen Strauss en Stockhausen. Men begon zich te realiseren dat er een hele generatie componisten uit de geschiedenisboeken en concertpodia was gewist. Zo maar. En het was niet alleen de schuld van de nazi’s.
In 1988 werd de tentoonstelling ‘Entartete Muziek’ in Düsseldorf opgezet, precies 50 jaar na de oorspronkelijke Nazi-vertoning. De tentoonstelling heeft ook andere steden, waaronder ook Amsterdam, aangedaan en werd de aanzet tot het stellen van vragen.
De term ‘entartet’ (ontaard) werd niet door de nazi’s uitgevonden. Al in de negentiende eeuw werd het gebruikt in de criminologie, het betekende zoiets als “biologisch gedegenereerd”. De term werd gretig door de machthebbers van de Derde Rijk geleend om de kunstuitingen te verbieden die zij ‘onarisch’ vonden. Modernisme, expressionisme, jazz En alles wat met Joden te maken had, want die waren bij voorbaat al gedegenereerd, als ras dan.
Wat als verbod was begonnen ontwikkelde zich al gauw tot uitsluiting en resulteerde in moord. Degenen die het gelukt was om naar Amerika of Engeland te vluchten hebben de oorlog overleefd. Wie in Europa was gebleven was gedoemd.
Vele, voornamelijk Tsjechische componisten werden via Terezín naar de vernietigingskampen gedeporteerd, velen belandden daar rechtstreeks. Na de oorlog werden ze totaal vergeten, en zo voor de tweede keer vermoord. Wie het overleefde werd voor hopeloos ouderwets uitgemaakt en niet gespeeld.
Het was pas eind jaren tachtig, dat er besef kwam dat Korngold meer was dan een componist van Hollywod-scores; dat zonder Schreker en Zemlinski er waarschijnlijk ook geen Strauss was geweest en dat Boulez en Stockhausen niet de eersten waren die met serialisme speelden. De kentering kwam voor de meeste van de overlevenden te laat …
In Duitsland werd een stichting Musica Reanimata opgericht, maar ook Nederland bleef niet achter. Onder de naam Musica Ritrovata hebben een paar enthousiastelingen een poging gewaagd om de muziek terug naar de concertpodia te brengen.
Dat het lukte, was mede aan Channel Classics te danken. De Nederlandse cd-label, opgericht door Jared Sachs was de allereerste die de muziek van “vergeten” componisten begon op te nemen.
Al in al 1991 en 1992 hebben ze vier cd’s uitgebracht met de muziek van de “Theresienstadt – componisten” van wie men bijna nooit eerder had gehoord: Gideon Klein, Hans Krása, Pavel Haas, Viktor Ullman… En dat, terwijl de laatste drie toch echt een begrip waren, vóór de oorlog. Gideon Klein had de kans niet gehad– hij werd al op zijn 24-ste vergast.
HANS KRÁSA
De eerste vier cd’s van Channel Classics waren echt pionierswerk.
Van Hans Krása werd in Praag de kinderopera Brundibar opgenomen. De opera werd nog al voor de oorlog gecomponeerd, maar zijn première vond plaats in Terezín, in 1943.
De cd (CCS 5198) werd gecombineerd met liederen van Domažlicky. Geen hoogvlieger, maar zonder meer interessant.
Geweldig daarentegen is de opname van Krása’s kamermuziek door het La Roche Quartet (CCS 3792), wellicht de beste uitvoering die er van bestaat:
PAVEL HAAS
Van alle leerlingen van Janácek, slaagde Pavel Haas er het beste in de invloeden van zijn leraar met een eigen muzikale taal te combineren. Op verzoek van de bas Karel Berman schreef hij in 1944 Vier liederen bij de Chineze gedichten. Berman, die de oorlog overleefde, heeft ze samen met zijn eigen liederen (CCS 3191) opgenomen.
Hieronder zingt Berman ‘Far Away Is The Moon Of Home’:
GIDEON KLEIN
Maar het mooiste vind ik de opname met, naast het derde strijkkwartet van Victor Ulmann, vier werken van de 24-jarige Gideon Klein. Luister naar zijn Trio en huiver (CCS 1691)
SCHULHOFF, WOLPE AND KOFFLER. EN MEER
Channel Classics gaat door – nu in samenwerking met de onvolprezen Werner Herbers en zijn Ebony Band. Door hem zijn er veel componisten meer dan een vermelding in de Wikipedia geworden. Denk aan Schulhoff: u kent toch wel zijn cd met door Dada geïnspireerde werken , met de tekeningen van Otto Griebel?)
Hieronder: Ebony Band speelt H.M.S.Royal Oak, jazzoratorium van Schulhoff
Denk aan Joseph Wolpe van wie hij tijdens het HF de opera Zeus und Elida heeft uitgevoerd en wiens muziek hij nog steeds opneemt – de nieuwste heet Dancing.
Hieronder speelt Ebony Band Tanz (Charleston) van Wolpe:
Behalve Wolpe, Milhaud en Martinů staan er werken van Emil František Burian en Mátyás Seiber op.
En denk aan Poolse Józef Koffler, de eerste Poolse componist die de dodecafonie heeft gebruikt. Koffler werd samen met zijn familie door de Nazi’s vermoord, waarschijnlijk in de stad Krosno. Zijn strijktrio en de prachtige cantate Die Liebe (gezongen door Barbara Hannigan) staat naast het Quintet van de andere onbekende Pool, Konstanty Regamey (CCS 31010)
At the end of the 1980s the music-loving world (and here I mean not only listeners, but also publicists, reviewers and music experts) found out that there was more between heaven and earth, or, since we are talking about music: between Strauss and Stockhausen. People began to realise that an entire generation of composers had been deleted from the history books and concert halls. Just like that. And it was not _only_ the fault of the Nazis.
Basia con fuoco 