Götz_Friedrich

Lohengrin: my little selection of recommendations and turn-offs

Lohengrin arrives in Antwerp, painting from the Lohengrin mural cycle, by August von Heckel , Neuschwanstein Castle

For me (definitely not a Wagnerian!), Richard Wagner’s Lohengrin ranks as high as his Tannhäuser : I can never get too much of it. No wonder my Lohengrin shelf is well-stocked. A selection of recommendations and turn-offs.

CD’S

GEORG SOLTI

My favourite CD recording is the one conducted by Georg Solti (Decca 4210532), mainly because of the conductor. It starts already with the overture: very mysterious yet with both feet on the ground. Very sensitive, but also emphatically real without any sectarianism; no Hare Krishna here, but no Halleluja either.

Despite all the swans, Lohengrins do not usually fall out of the sky. Before officially recording the role Domingo had been preparing for it for almost twenty years. His Lohengrin is loving and warmblooded.

Jessye Norman was the perfect Elsa in those days; young and innocent with a voice that completely blows you away. Fischer-Dieskau’s Heerrufer is a matter of taste, but Siegmund Nimsgern and Eva Randová are a perfectly vicious pair!

Domingo’s baptism of fire in the role of Lohengrin was in Hamburg in 1968. He was then 27 (!) years old. It was not only his first Wagner, it was also the very first time he sang an opera in German, a language he did not yet master.

Fragments of the performance have been preserved (e.g. Melodram MEL 26510). His voice sounds like a bell, with a lot of bronze and a golden shine. The high notes are high and sung in full. Where can you still experience a Lohengrin like this? So beautiful that it makes you want to cry.

His Elsa was Arlene Saunders, at that time a much-loved prima donna in Hamburg, today she is totally forgotten. How unjust! Saunders was not only an amazingly good singer, she was also a beautiful woman and an exemplary actress.

MAREK JANOWSKI

Marek Janowski is considered one of the best Wagner conductors of our time, but his Lohengrin, recorded live in Berlin in November 2011 (PentaToneClassics PTC 5186403) is a little disapppointing to me.

Janowski conducts very carefully, too carefully for me, making the overture most like an overly- stretched mush. Fortunately, he soon recovers and in the second act he makes the menace palpable. In the Wedding March, he makes the notes flow nicely into each other and he succeeds very well with his choice of tempi, all the while neatly restraining the orchestra. Yet I cannot escape the impression that he loses himself into the details.

I am not a fan of Annette Dasch, I find her voice a bit ‘ordinary’, but perhaps it does suit the character of Elsa? Susanne Resmark is a decent Ortrud, with a big voice and a nice dark timbre. But her ample vibrato is sometimes annoying.

The rest of the singers are certainly superb, but there is one problem: they do not blend. Klaus Florian Vogt’s sound is very ‘white’, his timbre quite sweet and his approach very lyrical. Beautiful, yes, but frankly I’ve had it by now with the same thing over and over again: he doesn’t develop. Moreover, he cannot compete with the deep low sound of Günther Groisböck (Heinrich) and the truly phenomenal volume of Gerd Grochowski (Telramund). In the ensembles, he simply shrinks away to nothing.

Below Günther Groisböck sings the ‘Gebet des König Heinrich’

BERTRAND DE BILLY

One of the newer Lohengrins, at least on CD, was conducted by Bertrand de Billy and recorded live at the Frankfurter Opern in March 2013 (OEHMS classics OC946).
Judging by pictures in the textbook, we are to be happy that the production was not released on DVD but on CD!

Camilla Nylund is a wonderful Elsa, for me perhaps the best Elsa of recent years. Michaela Schuster, meanwhile, has made Ortrud into one of her showpieces, although there is something in her interpretation that displeases me a little. For Falk Struckman (King Heinrich) I am willing to commit murder, so I will forgive him for his voice becoming a bit unstable.
The German-Canadian tenor Michael König (Lohengrin) is new to me. His voice and interpretation really make me quiet, so beautiful and so moving! Just because of him and Nylund, I am going to cherish this recording!

ERICH LEINSDORF

Back in time for a moment.
In 1943, Erich Leinsdorf conducted a wonderful Lohengrin at the Metropolitan Opera in New York (Sony 88765 42717 2). The overture is to die for, just like a fairytale. I can’t get enough of it.

Lauritz Melchior is of course the Lohengrin of the era and Astrid Varnay sounds surprisingly lyrical. It’s a pity that she pronounces the consonants so very emphatically, something I don’t like. Alexander Sved is a very authoritative Telramund and Kerstin Thorborg a good Ortrud.

FRITZ STIEDRY

Opposite Leinsdorf’s recording is a 1950 recording under Fritz Stiedry (Walhall WLCD 0146). His approach is very down-to-earth, straightforward, which is also amplified by the poor sound quality. But it is undeniably beautiful and very surprising.

The singers also: Helen Traubel is a delightful Elsa and Astrid Varnay has been promoted from Elsa to a very impressive Ortrud after those seven years. And then Herbert Janssen’s Telramund: what a voice and what an impressive interpretation.

DVDS

AUGUST EVERDING

Even on DVD there is no shortage of good, not so good or even ridiculous performances (long live the director!). I start with an undoubtedly fine performance from the Metropolitan Opera, recorded in 1986 (DG 0734176) .

August Everding’s production is very traditional, with ditto costumes and sets. It is very beautiful, but for me there is something missing, as if the soul has been taken out of the performance.

But then there is Leonie Rysanek (Ortrud) and you have to keep looking at her with fascination. Just watch her glance at Elsa’s accusation. Delightful!
James Levine conducts with verve and gives all the shine to the score, truly magnificent. Watching his face while he conducts is also fascinating; it shows complete commitment to the music.

Below, Leonie Rysanek as Ortrud:

GÖTZ FRIEDERICH

It was August Everding who first recognised Götz Friedrich’s enormous qualities. It was also he who ensured that Friedrich was appointed chief producer in Hamburg after his escape from the GDR.

Contrary to what is written about him, Friedrich never saw himself as a representative of ‘Regietheater’. On the contrary, his productions are very faithful to the libretto and the music. Do not expect strange concepts from him.

The Lohengrin he made in Bayreuth in 1982 (Euroarts 2072028) is, for me, among the opera’s finest productions. It moves between harsh reality and the utopian dream world of an adolescent girl.
Karan Armstrong is a beautiful woman and a great actress, but her tremolo is very annoying at times. Peter Hofmann is in every way a dream Lohengrin: with his handsome looks, clad in white and silver, he seems to have literally stepped out of a girl’s reveries. Elisabeth Connell is an impressive Ortrud and Bernd Weikl a terrific Heerrufer.

Below is a short excerpt from the production:

NIKOLAUS LEHNHOFF

That Nikolaus Lehnhoff was very familiar with Friedrich’s production is obvious. Like Friedrich, he omits the swan. Lohengrin (Klaus Florian Vogt in one of his best roles) is preceded by a ray of light, giving him the allure of a 1950s pop star. Talk about girlish dreams!

Light and soft, like the first rays of the rising sun, this is how the first bars of the overture sound. In the middle of the stage, shrouded in shades of dark blue and black, Elsa ( a very poignant Solveig Kringelborn) comes up, her hands on a chair. This chair will remain the centre of her universe, and her only foothold, from now until the end of the opera. The feeling of loneliness takes hold of you, and you realise that things will never work out, all the knights and swans notwithstanding.
The most striking thing about this brilliant Baden-Baden production is its matchless lyricism. The singers seem to have walked straight out of Bellini operas and even Ortrud, in the interpretation of the phenomenal Waltraud Meier, is like a Lady Macbeth with human traits. After Götz Friedrich, this is for me the best Lohengrin on DVD (Opus Arte OA 0964D)

Below is a scene between Elsa and Ortrud:

RICHARD JONES

Does the libretto speak of a regime? Dictatorship? Persecution and/or lack of democracy? Yes? Hup, then we simply move the action to the 1930s. So banal, and so clearly a lack of inspiration! I blame Richard Jones especially for the latter. His Lohengrin, in its banality, is not only weird, but also predictable and uninspired. At least for me.

Right at the start the beautiful overture, sublimely and sensitively played by the Bayerischer Staatsorchester under Kent Nagano, is totally destroyed by the picture. We see a girl with dark braids, dressed in green dungarees, sitting at a drawing table, drawing a house.

Lohengrin (Jonas Kaufmann) is a hippy dressed in jeans. He emerges, with under his arm, a big, white plastic swan, which is also mechanically controlled: it pecks around and into its feathers. I find it tacky.

The Munich production, July 2009 (Decca 0743387), marked Kaufmann’s debut in the role of Lohengrin. Did he succeed? Yes and no. His voice is naturally powerful and lyrical at the same time and with a big volume. He does not have to force anything and his highs and lows are beautifully balanced. Yet I miss something in his performance, that little ‘etwas’… Maybe it’s because it’s his debut, but on me he makes a not too happy impression.

Anja Harteros is a heartbreaking Elsa. She plays the role very impressively and manages to combine girlishness with a budding femininity.

Michaela Schuster did not know how to be portray Ortrud at the time, but Wolfgang Koch (Telramund) makes up for a lot. Such a beautiful voice! Deep, grand, supple, lithe, majestic and authoritative. He also manages to impress particularly as an actor. Evgeny Nikitin is a convincing Heerrufer.

Below is the trailer of the production:

HANS NEUNFELS

Recorded in Bayreuth in 2011, Hans Neuenfels’ production (Opus Arte OA 1071 D) is a bit obscure. Because, what are rats doing in Lohengrin? Now… here’s the thing: the Brabanders have been turned into rats by failed experiments and Lohengrin comes to help them, like someone from the animal liberation front. Something like that. Sort of.
No, I didn’t think it up and I wouldn’t have been able to understand it if I hadn’t read the reviews. But apparently the enthusiastic (yes, the production was enthusiastically received!) fellow reviewers are either clairvoyant, or they had a special sit-down with the director.
Even the overture is teeming with (animated) rats in pink, white and grey. And that’s just the beginning. And to also give away the ending: Elsa’s little brother is a just-born fat baby with the umbilical cord still on….
Annette Dasch looks beautiful and innocent and acts well and Klaus Florian Vogt sings beautifully and lyrically. Once and never again.

Below is an excerpt:

BONUS:

Die Kaiserin in Salzburg

TEKST: PETER FRANKEN

Zoals bij veel werken van Strauss is Die Frau ohne Schatten een product van de samenwerking van de componist met Hugo von Hofmannsthal. Die wilde een sprookje schrijven, een soort moderne Zauberflöte. Dat heeft geleid tot een verhaal met de nodige ongerijmdheden.

*Hugo von Hoffmansthal en Richard Strauss*

Centraal staat de figuur van de Kaiserin, dochter van Keikobad, de heerser over het Geestenrijk. Zij verstond de kunst zich te veranderen in een dier en in de gedaante van een gazelle is ze de Kaiser, een hartstochtelijk jager, ten prooi gevallen. Daarbij is ze half mens geworden; ze is namelijk doorschijnend en heeft dus geen schaduw. Keikobad laat haar een jaar bij hem verwijlen. Als ze in die periode niet zwanger is geraakt, zal ze terugkeren in het Geestenrijk en zal de Kaiser tot steen worden.

Aangezien zwanger worden ondanks elke nacht geslachtsverkeer na een jaar nog niet is gelukt, gaat ze met haar voedster (Amme) naar de mensenwereld om een schaduw te kopen. Daar komt de vrouw van Barak in beeld, een jong meisje getrouwd met een veel oudere man in een huis met drie zich voortdurend misdragende broers. Zonder veel problemen kan ze worden overgehaald om te kiezen voor kinderloosheid in welvaart in ruil voor haar schaduw.

De Kaiserin krijgt echter medelijden met Barak en zijn vrouw en kan zichzelf er niet toe brengen het plan door te zetten. Daardoor verandert de Kaiser in steen, zoals voorspeld. Uiteindelijk loopt het met beide echtparen toch goed af, zo lijkt het.

De Kaiserin heeft een grote aria in de laatste akte waarin ze haar vader Keikobad toezingt en hem vertelt dat ze niet anders kan en niet anders wil, dan dat ze heeft gedaan: ‘Vater bist du es’. Het is het melodieuze hoogtepunt van deze opera die verder muzikaal niet de meest toegankelijke van Strauss’ werken is.

Het heeft er alle schijn van dat von Hofmannsthal licht gefascineerd was door het opmerkelijke karakter van Pauline, Strauss’ ruziezoekende echtgenote. Ze placht zich te gedragen als iemand die haar omgeving nooit goed genoeg vond en leek het vrijwel altijd slecht naar de zin te hebben. Strauss werd regelmatig overladen met onzinnige verwijten maar doordat hij tamelijk flegmatiek was wist hij er zo goed mee om te gaan dat het stel tot zijn dood in 1949 getrouwd is gebleven. In de lankmoedige Barak en zijn ruziezoekende vrouw zit een behoorlijke dosis huwelijksleven van Richard en Pauline.

Van de productie die Götz Friedrich maakte voor de Salzburger Festspiele van 1992 is een dvd uitgebracht. Friedrich en zijn decorbouwer Rolf Glittenberg hebben zich veel moeite getroost om een librettogetrouwe FroSch op het toneel te brengen daarbij de regieaanwijzingen van von Hofmannthal zo veel als mogelijk opvolgend. De kostumering van Marianne Glittenberg sluit daar perfect op aan. Het toneelbeeld oogt wonderschoon en door middel van snelle scènewisselingen achter gesloten doek wordt de strikte scheiding tussen de feeënwereld en de mensenwereld volledig in stand gehouden.

De ervaring van het bijwonen van een voorstelling is hoe dan ook vluchtig, je kan je er maar een deel van blijven herinneren. In dat opzicht is deze dvd een monument, een mogelijkheid die schitterende gebeurtenis in Salzburg opnieuw te beleven.

Cheryl Studer had in die tijd de bijnaam ‘Kaiserin’ en dat sloeg op haar vertolking van deze rol in Strauss grote opera en natuurlijk ook op haar helaas tijdelijke dominantie op het operatoneel. In deze productie maakt ze door haar optreden als Die Kaiserin die bijnaam en reputatie geheel waar. Naast schitterende zang weet Studer ook nadrukkelijk de inwendige strijd van haar personage zichtbaar te maken. Om te voorkomen dat haar geliefde in steen zal veranderen dwingt ze haar Amme om naar de mensenwereld af te dalen om daar een schaduw te kopen. Maar eenmaal in dat proces gaat ze steeds meer twijfelen, zozeer dat uiteindelijk ten overstaan van haar vader als een soort noodkreet klinkt ‘Ich will nicht’. Daarmee volgt ze haar ‘geweten’ of ‘moreel besef’, voor zover een half mens half fee wezen dat bezit. Feitelijk is ze al mens geworden en na die beproeving te hebben doorstaan laat haar vader Keikobad haar gaan en mag ze in vrede en vooral liefde leven met haar ontsteende Kaiser.

Die Frau ohne Schatten wordt wel eens vergeleken met Die Zauberflöte omdat er twee koppels in voorkomen die beiden ‘beproevingen’ moeten doorstaan. Daarmee wordt Schikaneder teveel eer gegund. Zijn libretto is je reinste vaudeville, opgeleukt met beelden die ontleend zijn aan de vrijmetselarij om het een diepzinnig tintje te geven. Maar die beproevingen zijn scouting uitjes vergeleken met wat von Hofmannsthal zijn protagonisten voorschotelt. Liefde, zelfopoffering, kinderloosheid, het zijn serieuze thema’s en dat kan van Die Zauberflöte niet gezegd worden.

Marjana Lipovsek is een zeer goede Amme, een beetje creepy en overtuigend in haar afkeer van het mensengeslacht. Ze heeft tot het uiterste geprobeerd haar opdracht te vervullen maar wordt aan het eind afgedankt en veroordeeld tot een leven onder de mensen. En dat alleen omdat ze de mentale ommezwaai van haar meesteres niet kan volgen. Studer en Lipovsek hebben duidelijk contrasterende stemmen waardoor hun vertolkingen ook vocaal duidelijk te onderscheiden zijn.

De Färberin van Eva Marton blijft daarbij achter. Haar kijvende bijdragen in de eerste en tweede akte zijn toch teveel precies dat: kijven. Pas in de derde akte klinkt Marton minder geforceerd maar daar heeft ze natuurlijk eindelijk wat langere zanglijnen van Straus gekregen.

Robert Hale is als Barak de lankmoedigheid zelve. Hij had die jonge bruid al meegekregen met een gebruiksaanwijzing en lijkt te wachten tot ze een beetje uit haar puberale kuren is gegroeid. Komt wel goed allemaal. Dat ze in werkelijkheid diep ongelukkig is ontgaat hem en dat maakt haar woedend. Dat het tussen die twee uiteindelijk wel goed lijkt te komen is minder voor de hand liggend dan de verlossing van het ‘hogere’ paar. Der Kaiser wordt uitstekend gezongen door Thomas Moser, acterend wordt er niet heel veel van hem gevergd.

Een opvallende bijrol is die van Bryn Terfel als Der Geisterbote, niets mis mee natuurlijk.

De vele bijrollen zijn goed bezet en de Wiener Philharmoniker levert een fenomenale prestatie onder leiding van een zeer geïnspireerde Georg Solti. Alsof de dagen van Karl Böhm herleefden.

De complete opera staat nog op YouTube:

Lohengrin. Discografie

Lohengrin August von Heckel, Neuschwanstein

August von Heckel: Aankomst van Lohengrin; Neuschwanstein, woonkamer van de koning, 1882/83

Voor mij, absoluut geen Wagneriaan, staat Richard Wagners Lohengrin samen met zijn Tannhäuser op eenzame hoogte: ik krijg er nooit genoeg van. Geen wonder dat mijn Lohengrin-plank goed gevuld is. Een selectie van aanraders en afraders.

CD’S

GEORG SOLTI