Leopold_Stokowski

Schönberg’s  ‘Gurre – Lieder’

Gurre

For me Gurre-Lieder is one of the most beautiful works ever composed. From the moment the music gently begins to swell, I am in heaven. The music, like a Dybbuk, takes hold of me completely and there is no escape possible.

Not that I mind. Feeling completely immersed in something, identifying with something, will give you a surreal feeling of being set afloat. A bit scary, yes, but also a bit like an initiation. Love, murder, an immense sadness that drives you mad, the fight against God, the power of nature: everything is there and it is fully integrated into the music.

The famous Viennese critic Julius Korngold called the work “a flowering cactus”. A beautiful metaphor.

In ‘Sehnt die Sonne’, the last piece of the cantata, Schönberg achieves something truly unprecedented, although he does not (yet) know it himself: he is building a bridge between past and present. Think of the finale of Iris by Mascagni. And think of Schönberg’s own masterpiece, A Survivor from Warsaw, composed after the war.

Below, ‘Sehnt die Sonne’ in the performance of the (not discussed here) Berliner Philharmoniker olv Simon Rattle:

The premiere, on February 23, 1913, in Vienna, was conducted by Franz Schreker, with 757 musicians participating. The Dutch premiere, conducted by Schönberg himself, took place in March 1921. The idea of performing the work scenically did come up; apparently there were plans for it as early as 1927, but Schönberg has always resisted the idea.

It’s a cliché, I know, but you must hear the Gurre-Lieder live at least once in your life. No recording, no matter how great, can match the overwhelming power of a live concert.

LEOPOLD STOKOWSKI 1952

Gurre Stokowski

The very first commercial recording, as far as I know, is from 1932. None other than Leopold Stokowski conducted the American premiere of the work on April 8 that year. It was recorded by RCA and with a bit of a search you may be able to find it (though I did not succeed).

In 1961, Stokowski took the Gurre-Lieder to Edinburgh, where it caused a sensation. The performance was recorded by radio and later released on Guild (GHCD 2388/89). His affinity with the work is clearly audible, it is as if it were his love child: his approach is caressing, stroking, cuddling, but with justified outbursts of anger when the child wants to be unruly. I think that is wonderful, really wonderful.

Gré Brouwenstein is a good Tove. Nice voice, although I find her a bit distant at times. James McCracken is a bit of a heavy Waldemar, but he never degenerates into roaring, something that later marred many of his recordings. Personally, I prefer a voice that is more agile, but Stokowski’s lyrical approach also transfers to his soloists, including McCracken.

The concert begins with the announcement of the BBC presenter, after which ‘God save the Queen’ is given. Quite nice and adding to the atmosphere.
Below the Prelude, followed by Waldemar’s first song (James McCracken):

SEIJI OZAWA 1979

Gurre Ozawa

In 1979, Mc Cracken was long past his prime. A pity, because it is the only blemish on an otherwise splendid performance by Seiji Ozawa (Philips 4125112).

The young Jessye Norman could do anything she wanted with her voice, and her dark soprano with its enormous width is very sensual. A little dominant, it is true, not really an innocent lady, but I like it.

Jessye Norman sings ‘Du sendest mir einen Liebesblick’ :

Tatjana Troyanos is a very heartfelt Waldtaube. The whole was recorded live at the Boston Symphony Hall.



RICCARDO CHAILLY 1985

Gurre Chailly
I find the rendition by Riccardo Chailly (Decca 4737282) somewhat disappointing. It is a ‘studio’ recording (recorded in 1985 in Jesus-Christus-Kirche in Berlin), but the sound does not really come across. I also find Chailly a bit noisy, with few nuances.

Siegfried Jerusalem just sounds Wagnerian, and that is, in this case, not a compliment. Also Susan Dunn (Tove), at the time a Chailly protégé, is not really adequate, sometimes it seems as if she does not know what she is singing. But then Brigitte Fassbaender (Waldtaube) comes along and any doubts are gone!



ESA-PEKKA SALONEN 2009

gurre-salonen
In 2009, Esa-Pekka Salonen (SIGCD173) caused a sensation with his performance at the Royal Festival Hall in London. And rightly so. The performance is really sizzling and the soloists, with foremost Soile Isokoski as the most beautiful Tove ever, are fantastic.

Stig Andersen is certainly a good Waldemar and Monica Groop a heartbreaking Waldtaube. Unfortunately, the recording is abominable. There is no sound balance whatsoever, you have to adjust your volume buttons all the time. I do not have a SACD player, but my speakers could not cope with it. A pity.



MARKUS STENZ 2014

gurre stenz

The performance recorded in June 2014 under Markus Steinz for Hyperion (CDA68081/2), is in my opinion among the best available. The Gürzenich-Orchester Köln evidently feels like a fish in water in the late Romantic idiom and – reinforced by the six different choirs – they do not shy away from any means of getting through to the listener and his heart. The “Zemlinsky years” of James Conlon are apparently in their genes forever…..

The, in itself, warm mezzo of Claudia Mahnke (Waldtaube) unfortunately has some sharp edges. For me, I would have liked it to be a bit more lyrical – less Wagner and more Zemlinsky, so to speak – but her performance is more than impressive. A real voice actress.

The Dutch soprano Barbara Haveman is a very sensual Tove, but best of all is Brandon Jovanovich. As Waldemar, he is pushing his limits, but he never oversteps them. Very masculine and at the same time very fragile. For me, his performance is more than sensational.

The baritone Johannes Martin Kränzle is a fantastic speaker. His presentation is devoid of any mannerisms, something many performers of this role are guilty of (Sunnyi Melles in Amsterdam!).

REINBERT DE LEEUW 2011

Gurre de leeuw

Before I reveal my absolute favourite (we all like a bit of suspence, don’t we?), a word about Reinbert de Leeuw’s performance, recorded by KRO on March, 26, 2011 in a sold-out Dr Anton Philipszaal in The Hague. The orchestra was “halved”, there were “only” 356 musicians. I did not really like the soloists , but it is still a homegrown document. The Internet offers enough (pirate) recordings. Otherwise, just search for it on youtube.

Reinbert de Leeuw speaks about the Gurre-lieder:

AND THE WINNER IS: RENÉ LEIBOWITZ 1953

Gurre-Leibowitz

René Leibowitz. Have you ever heard of him? In the 1950s, he was one of the best conductors, the ones who put their own stamp on everything they undertook. In 1953, he conducted “Gurre-lieder” in Paris. When I received the CD (Preiser 90575), I thought: interesting, let it come… Well… a few hours later I knew: better, more beautiful, more moving than this does not exist, at least not for me. With Leibowitz you can even hear the flapping of the dove’s wings!

Richard Lewis sings a Waldemar as I have always wanted to hear him: sensitive and delicate. Ethel Semser (Tove) was well acquainted with Schoenberg’s oeuvre; she had already recorded his Pierrot Lunaire.

Nell Tangemann (Waldtaube) remains a great unknown, despite the roles she has created: Mother Goose, for example. Or Dinah, in the world premiere of Bernstein’s “Trouble in Tahiti”. Ned Rorem has also composed a few things for her. Unfortunately, no recordings of this exist, so you can consider the Gurre-lieder as a document and a tribute to the unknown mezzo-soprano who honestly deserved better.
An absolute must.



BONUS
A curiosity: Schoenberg conducting his ‘Lied der Waldtaube’, here sung by Rose Bampton. The recording dates from 1934:

SCHÖNBERG: GURRE-LIEDER. Discografie
Gurre

Reproductie van de fascimile uitgave uit 1912

Voor mij behoren de Gurre-Lieder tot de één van de mooiste werken ooit gecomponeerd. Op het moment dat de muziek zachtjes begint te zwellen, voel ik mij in de zevende hemel. De muziek, gelijk een Dibbuk, neemt mij volledig in beslag en er is geen ontkomen meer aan.

Niet, dat ik het erg vind. Je volledig ergens ondergedompeld voelen, je ergens mee vereenzelvigen, dat geeft je een onwerkelijk gevoel van zweven. Een beetje eng, dat wel, maar (sorry voor de uitdrukking) ook een beetje zalvend. Liefde, moord, een immens verdriet dat je gek maakt, het gevecht tegen God, de kracht van de natuur: alles staat er in en is volledig in de muziek geïntegreerd.

De beroemde Weense criticus Julius Korngold noemde het werk ‘een bloeiende cactus”. Een mooie metafoor.

In ‘Seht die Sonne’, het laatste stuk van het werk, bereikt Schönberg iets werkelijk ongehoords, al weet hij het zelf (nog) niet: hij bouwt een brug tussen vroeger en nu. Denk aan het slot van Iris van Mascagni. En denk aan Schönbergs eigen meesterwerk, de na de oorlog gecomponeerde De overlevende uit Warschau.

Hieronder ‘Sehnt die Sonne’ in de uitvoering van het (hier niet besproken) Berliner Philharmoniker olv Simon Rattle:

De première, op 23 februari 1913 in Wenen, werd gedirigeerd door Franz Schreker, er werkten toen 757 musici aan mee. De Nederlandse première onder leiding van Schönberg zelf vond plaats in maart 1921. Het idee om het werk scenisch uit te voeren is niet echt nieuw, het schijnt dat er al in 1927 plannen voor bestonden, maar Schönberg heeft zich er altijd tegen verzet.

Het is een cliché, weet ik, maar de Gurre-Lieder moet je tenminste één keer in je leven live hebben gehoord. Geen enkele opname, hoe geweldig ook, kan de overweldiging van het live concert evenaren.

LEOPOLD STOKOWSKI 1952

Gurre Stokowski

De allereerste commerciële opname stamt, voor zo ver ik weet, uit 1932. Het was niemand minder dan Leopold Stokowski, die op 8 april dat jaar de Amerikaanse première van het werk verzorgde. Het werd door RCA opgenomen en met een beetje zoeken is er wellicht aan te komen (al is het mij niet gelukt).

In 1961 nam Stokowski de Gurre-Lieder mee naar Edinburgh, waar hij een ware sensatie veroorzaakte. De uitvoering werd  door de radio opgenomen en later op Guild  (GHCD 2388/89) uitgebracht. Zijn affiniteit met het werk is duidelijk hoorbaar, het is alsof het zijn liefdeskind is: zijn benadering is strelend, aaiend, knuffelend, maar wel met terechte woede-uitbarstingen als het kind weerbarstig wil worden. Prachtig vind ik dat, echt prachtig.

Gré Brouwenstein is een goede Tove. Mooi van stem, al vind ik haar soms wat afstandelijk. James McCracken is een beetje zware Waldemar, maar nergens ontaardt hij in brullen, iets wat later veel van zijn opnamen ontsierde. Persoonlijk hoor ik liever een stem die wendbaarder is, maar de lyrische benadering van Stokowski slaat ook over op zijn solisten, dus ook op McCracken.

Het concert begint met de aankondiging van de omroeper van de BBC, waarna het ‘God save the Queen’ weerklinkt. Toch wel leuk en sfeerverhogend.

Hieronder de Prelude, gevolgd door het eerste lied van Waldemar (James McCracken):

 

SEIJI OZAWA 1979

Gurre Ozawa

In 1979 was Mc Cracken al lang over zijn top heen. Jammer, want het is de enige smet op de verder prachtige uitvoering door Seiji Ozawa (Philips 4125112).

De jonge Jessye Norman kon met haar stem werkelijk alle kanten op, en haar donkere sopraan met een enorme wijdte was zeer sensueel. Klein beetje dominant, dat wel, niet echt een onschuldige deerne, maar ik mag het wel.

Jessye Norman zingt “Du sendest mir einen Liebesblick” :

Tatjana Troyanos is een zeer het hart aansprekende Waldtaube. Het geheel is live opgenomen in het Boston Symphony Hall.


RICCARDO CHAILLY 1985

Gurre Chailly

De lezing van Riccardo Chailly (Decca 4737282) vind ik enigszins teleurstellend. Het is een “studio” opname (in 1985 opgenomen in Jesus-Christus-Kirche in Berlijn), maar het geluid komt op mijn speakers niet echt over. Ik vind Chailly ook een beetje “lawaaierig”, met weinig nuancen.

Siegfried Jerusalem klinkt gewoon Wagneriaans, en dat is, in dit geval, geen compliment. Ook Susan Dunn, in de tijd een Chailly protégee, vind ik niet adequaat, soms heb ik het gevoel dat zij niet weet wat zij zingt. Maar dan komt Brigitte Fassbaender (Tove) voorbij en weg zijn de twijfels!


 

ESA-PEKKA SALONEN 2009

gurre-salonen

In 2009 zorgde Esa-Pekka Salonen (SIGCD173) voor een ware sensatie met zijn uitvoering in het Royal Festival Hall in Londen. Terecht. De uitvoering is zeer zinderend en de solisten met de zowat mooiste Tove ooit, Soile Isokoski voorop, fantastisch.

Stig Andersen is zonder meer een goede Waldemar en Monica Groop een hartverscheurende Waldtaube. Helaas is de opname abominabel. De geluidsbalans is ver te zoeken, je volumeknopen moeten steeds versteld worden. Nou beschik ik niet over een SACD-speler, maar mijn boxen wisten zich er geen raad mee. Jammer.


 

MARKUS STENZ 2014

gurre stenz

De in juni 2014 onder Markus Steinz voor Hyperion (CDA68081/2) opgenomen uitvoering, behoort volgens mij tot de besten die er zijn. Het Gürzenich-Orchester Köln voelt zich blijkbaar als een vis in het water in het laatromantische idioom en – versterkt door de zes verschillende koren – schuwen ze geen enkel middel om tot de luisteraar en zijn hart door te dringen. De ‘Zemlinsky-jaren’ van James Conlon zitten ze blijkbaar voorgoed in hun genen…..

De, op zich warme mezzo van Claudia Mahnke (Waldtaube) heeft helaas wel scherpe randjes. Voor mij had het wat lyrischer gemogen – minder Wagner en meer Zemlinsky, zeg maar – maar haar voordracht is meer dan indrukwekkend. Een echte stemactrice.

De Nederlandse sopraan Barbara Haveman is een zeer sensuele Tove, maar de beste van allemaal vind ik Brandon Jovanovich. Als Waldemar loopt hij tegen zijn grenzen aan, maar overschrijdt ze nergens. Zeer masculien en tegelijk zeer breekbaar. Voor mij is zijn vertolking meer dan sensationeel.

De bariton Johannes Martin Kränzle is een fantastische spreker. Zijn voordracht is gespeend van elk maniërisme, iets waaraan zich veel vertolkers van die rol (Sunnyi Melles in Amsterdam!) schuldig maken.

REINBERT DE LEEUW 2011

Gurre de leeuw

Dr Anton Philipszaal na afloop van de uitvoering van de Gurre-Lieder

Voordat ik mijn absolute favoriet onthul (er gaat niets boven spanning, niet waar?), even over de uitvoering van Reinbert de Leeuw, door de KRO op 26 maart 2011 opgenomen in de uitverkochte Dr Anton Philipszaal in Den Haag. Het orkest werd gehalveerd, er deden ‘maar’ 356 musici er aan mee. De solisten vielen mij niet mee, maar het blijft een document uit eigen bodem. Internet biedt genoeg (al of niet) piratenopnamen. Anders zoek het even op youtube.

Reinbert de Leeuw vertelt over de Gurre-lieder:

 

EN DE WINAAR IS: RENÉ LEIBOWITZ 1953

Gurre-Leibowitz

René Leibowitz. Heeft u ooit van hem gehoord? In de jaren vijftig van de vorige eeuw behoorde hij tot de “ijzeren garde”van de beste dirigenten, die allemaal hun eigen stempel zetten op alles wat ze onderhanden namen. In 1953 dirigeerde hij de ‘Gurrelieder’ in Parijs. Toen ik de cd (Preiser 90575) in handen kreeg dacht ik: curieus, laat maar komen… Nou… een paar uur later wist ik het wel: beter, mooier, ontroerender bestaat niet, althans niet voor mij. Bij Leibowitz hoor je zelfs het klapwieken van de vleugels van de duif!

Richard Lewis zingt een Waldemar zoals ik hem altijd al wilde horen: gevoelig en sensibel. Ethel Semser (Tove) was goed bekend met het oeuvre van Schönberg, zij had al eerder ook zijn Pierrot Lunaire opgenomen.

Nell Tangemann (Waldtaube) blijft een grote onbekende, ondanks de rollen die zij gecreëerd heeft: Mother Goose bijvoorbeeld. Of Dinah in de wereldpremière van Trouble in Tahiti van Bernstein. Ook Ned Rorem heeft het een en ander voor haar gecomponeerd. Helaas bestaan er geen opnamen van, de ‘Gurrelieder’ kan je dan ook beschouwen als een document en een eerbeton aan de onbekende mezzosopraan die beter verdiende. Een absolute must.


 BONUS

Een curiositeit: Schönberg dirigeert zijn “Lied der Waldtaube”, hier gezongen door Rose Bampton. De opname dateert uit 1934:

Gurre-Lieder scenisch, in de regie van Pierre Audi:
GURRE-LIEDER van Audi in Amsterdam

Amsterdamse Gurre-Lieder op dvd:
GURRE-LIEDER uit Amsterdam (regie: Pierre Audi) op dvd