Opera concertante … Daar is veel voor te zeggen. Doordat er geen regisseur aan te pas komt, word je niet afgeleid door rare beelden en er is geen discrepantie tussen wat je hoort en ziet. Je kunt je eigen fantasie gebruiken en je zo beter op de muziek en de zang concentreren. Amsterdam heeft een jarenlange traditie van de zaterdagmiddag matinee, waar geen één echte operaliefhebber aan voorbij kan gaan. Niet alleen is het programma zeer gevarieerd en spannend, ook de zangers (en dirigenten) zijn doorgaans van het hoogste niveau. Maar soms wordt je teleurgesteld
Op 3 februari 2009 gaf de Brusselse De Munt in het Concertgebouw een semi-concertante uitvoering van Britens Death in Venice. De opera bestaat eigenlijk uit een groot monoloog en de rol van Gustav von Aschenbach is een echte tour de force voor een tenor.
Ian Bostridge zong hem zonder meer goed, maar hij speelde voornamelijk zichzelf.. Nergens was er iets van de tweestrijd in zijn hoofd voelbaar. Verward door de hem plotseling overkomen verliefdheid? Welnee, als hij al verliefd mocht zijn dan was het op zichzelf. En dus daar stond hij dan, een lichtelijk verveelde en blasé ijdeltuit, die maar geïnteresseerd was in zijn eigen mooie zingerij. Al zijn aandacht besteedde hij aan zijn nagels die hij nauwkeurig bestudeerde, liep heen en weer met zijn handen in de zakken.
En daar gaat het in Brittens messcherpe en hartverscheurende zwanenzang niet over.
Maar de rest van de cast was fantastisch, met de Engelse bariton Andrew Shore voorop. Het was werkelijk fenomenaal hoe hij, met kleine pasjes en gebaartjes de gestalte kon geven aan zeven verschillende personages en ze bovendien individueel wist te kleuren. Knap hoor!
Ook het orkest en het koor (dirigent Paul Daniel) waren fabelachtig goed.
Het vocale oeuvre van Britten is vrijwel onlosmakelijk verbonden met één zanger, Peter Pears. Jarenlang waren ze partners zowel in de kunst als in het dagelijks leven. Voor Pears componeerde Britten zijn liederen en opera’s, en met diens stem in zijn hoofd maakte hij arrangementen van Engelse volksliedjes. Het valt dus niet mee, zeker voor een Engelse tenor, om hier iets nieuws en eigens aan toe te voegen zonder in extremen te vervallen. Daar is Robert Tear kampioen in geweest, maar ook Philip Langridge, Anthony Rolfe-Johnson en John Mark Ainsley konden er wat van.
James Gilchrist
Ook James Gilchrist is het prototype van een Engelse tenor. Zijn stem is zoetig en een beetje droog, net op de grens tussen een karaktertenor en een lyrico. De medeklinkers worden door hem sterk geprononceerd zonder dat het opdringerig wordt en hij speelt mooi met de tekst. Het past ook bij de liederen. Dat in onverdeeld enthousiast ben over de uitvoering de uitvoering ligt aan Gilchrists lage noten, die klinken iets te baritonaal. Op zich niet erg, maar er ik merk een breuk tussen de twee registers.
Anna Tilbrook is een ‘afwezige’ begeleidster – zij geeft alle ruimte aan de tenor over, maar misschien ligt het aan de opname.
De liederen die LINN (CKD 404) in 2012 heeft opgenomen behelzen tien van Brittens componistenjaren: van 1937 tot 1947. Britten was 24 toen hij de cyclus On this Island componeerde. In 1947 was hij nog steeds een jonge man, maar door wat er in die jaren gebeurde, werd hij ‘vroegoud volwassen’.
THE CANTICLES
The Canticles ontstonden in een periode van meer dan dertig jaar en vormen geen echt geheel, al hebben ze een paar dingen gemeen: het geloof en de (homoseksuele) liefde. Het zijn wondermooie liederen, kleine operaatjes eigenlijk. Of Ian Bostridge het allemaal waar weet te maken? Ooit vond ik van wel. Toen hij pas begon met zingen vond ik zijn stem mooi en zijn dictie en tekstbegrip buitengewoon goed. Daar ben ik nu van teruggekomen. Zijn nadrukkelijke articuleren is meer dan hinderlijk geworden en zijn duidelijk hoorbare genot van eigen stem is buitengewoon irritant. Jammer.
Ook heb ik moeite met de als toegift bedoelde volksliedjes en ook dat ligt aan de zangers. Christopher Maltman is, ondanks zijn mooie stem, te netjes en weinig opwindend, en David Daniels weet niet wat hij zingt.
Ian Bostridge, David Daniels, Christopher Maltman Timothy Brown (horn), Aline Brewer (harp), Julius Drake (piano) Virgin Classics 5455252
BOSTRIDGE EN DEATH IN VENICE
Ian Bostridge
En nu ik het toch over Bostridge heb… Op 3 februari 2009 gaf de Brusselse De Munt in het KCG een semi-concertante uitvoering van Brittens Death in Venice. De opera bestaat eigenlijk uit een groot monoloog en de rol van Gustav von Aschenbach is een echte tour de force voor een tenor.
Niet voor Ian Bostridge, want hij zong en speelde voornamelijk … Ian Bostridge. Nergens was er iets van die tweestrijd in zijn hoofd voelbaar. Verward door de hem plotseling overkomen verliefdheid? Welnee, als hij al verliefd mocht zijn dan was het op zichzelf. En daar stond hij dan, een lichtelijk verveelde en blasé ijdeltuit, die maar geïnteresseerd was in zijn eigen mooie zingerij. Hij bestudeerde uitgebreid zijn nagels (beet zelfs er één af, ik zweer het), voor de rest liep hij wat rond met de handen in zijn zakken. Zou hij hebben geweten waar Brittens messcherpe en hartverscheurende zwanenzang over gaat?
Maar de rest van de cast was fantastisch, met de Engelse bariton Andrew Shore voorop. Het was werkelijk fenomenaal hoe hij, met kleine pasjes en gebaartjes, de gestalte kon geven aan zeven verschillende personages en ze bovendien individueel wist te kleuren, knap hoor! Ook het orkest en het koor (dirigent Paul Daniel) waren fabelachtig mooi.
Vĕc Makropulos (De zaak Makropulos) was de voorlaatste opera die Leoš Janáček componeerde. Dit werk uit 1926 gaat over een vrouw die al 300 jaar leeft, dankzij een soort toverdrank. Om geen argwaan te wekken verandert ze regelmatig van identiteit. Haar oorspronkelijke naam is Elina Makropulos en in het verleden heeft ze aliassen gebruikt zoals Eugenia Montez, Ekaterina Myshkin en Ellian McGregor, dus steeds met de intialen E.M. Haar huidige naam is Emilia Marti.
De handeling speelt zich af rond een vergeefse poging van Marti om het oorspronkelijke recept van het elixer in handen te krijgen. Ze heeft het op diens aandringen een kleine 100 jaar eerder aan haar toenmalige minnaar Baron Prus in bewaring gegeven. Na ruim drie eeuwen moet het effect ververst worden. Maar uiteindelijk verliest ze haar drive en geeft ze toe aan de apathie die een ‘eindeloos’ leven onherroepelijk genereert.
Centraal in de handeling staat die affaire die ze ooit heeft gehad met Prus en de buitenechtelijke zoon die daaruit is voortgekomen. De strijd om de nalatenschap van de baron heeft tot een slepende kwestie geleid die al bijna een eeuw gaande is. Inmiddels gaat het tussen de nazaten van Prus en die van de bastaard die de naam MacGregor draagt, naar die van zijn moeder Ellian MacGregor.
In 1995 stond het werk in Glyndebourne op het programma, een productie van Nikolaus Lehnhoff en Tobias Hoheisel. Het toneelbeeld is onberispelijk: alles getuigt van de jaren ’20 waarin de handeling zich afspeelt. Een chaise longue die zo maar uit Haus Tugendhat in Brno geleend zou kunnen zijn, authentieke kostuums en een over the top uitmonstering van Emilia Marti als ze van het toneel afkomt na haar optreden, ze ziet eruit als een pauw. Ook de diverse ruimtes, het advocatenkantoor van Dr. Kolenatý, back stage in de opera en een hotelkamer in de derde akte zijn geheel periodegetrouw ingericht. Eigenlijk is alles en iedereen levensecht, behalve die 337 jaar oude dame die de boel op stelten komt zetten.
Marti is jong gebleven en weet bijna elke man met gemak te reduceren tot iemand met de weerbaarheid van een pakje boter dat in de zon heeft gelegen. Dat is een kwestie van looks and fame en daarover beschikt ze in ruime mate. Haar gedrag is onprettig, ze schoffeert alles en iedereen en als backstage de mannen hun opwachting komen maken roept ze na de tweede gewoon ‘de volgende’. Het is vooral cynisme dat haar personage heeft gevormd tot wat het nu is. Dat de zoon van Prus zelfmoord om haar pleegt laat haar koud, is niet haar verantwoordelijkheid.
Kim Begley is zeer overtuigend in de rol van Albert Gregor die zonder het te beseffen in de ban raakt van zijn bet-bet-overgrootmoeder. Christopher Ventris zien we als Prus’ onfortuinlijke zoon die zichzelf van het leven berooft nadat Marti hem heeft weggestuurd ten faveure van zijn vader. Mooie kleine rol ook van Manuela Kriscak als zijn verloofde Kristina, die op haar beurt ook door Marti was platgewalst. ‘Ik kan maar beter stoppen met zingen want zo goed als zij wordt ik nooit’. Bij haar was het een artistieke betovering, geen seksuele.
Dr Kolenatý komt voor rekening van Andrew Shore en Baron Prus wordt vertolkt door Victor Braun, degelijke prestaties. Prus voelt zich bekocht als hij in ruil voor seks aan Marti de envelop laat waarin de formule van het elixer zit. Alsof ik met een lijk naar bed ben geweest. Marti lacht hem uit, je hebt gekregen waar je om vroeg, afspraak is afspraak.
De rol van Emilia Marti is in handen van Anja Silja en dat is een minder gelukkige keuze. Vocaal weet ze zich vrij goed staande te houden, hoewel dat tegen het einde nog maar net lukt. Maar ze kan geen moment overtuigen als een vrouw die mannen om haar vinger weet te winden. Silja is hier pas 55 jaar maar oogt 20 jaar ouder. Dat past op zich wel bij haar echte leeftijd, een oudere vrouw in de rol van een eeuwenoud persoon, maar staat haaks op hoe ze in de tekst wordt gepresenteerd en welk effect ze op haar omgeving heeft.
Anja Silja in de finale:
Wat de productie de moeite waard maakt is het totaalbeeld, over de hele linie goede prestaties van de zangers en een wonderschoon decor met oog voor details. En laten we vooral ook de inbreng van het London Philharmonic Orchestra niet vergeten.
Basia con fuoco 