Bestaan er concerten die bij voorbaat al prachtig worden bevonden zonder dan men nog maar een noot gehoord had? Ja. Die bestaan echt en dit was er één van. Het programma werd kort van tevoren gewijzigd, maar ik denk niet dat het iemand iets kon schelen: men kwam niet voor de muziek, niet voornamelijk althans. Men kwam voor de uitvoerenden.

Het concert was een cadeau voor de zeventigste verjaardag van de cellist Mischa Maisky, maar de ontvanger was niet zozeer de jarige als wel het publiek.

Mischa Maisky en Martha Argerich zijn geen echt duo maar ze spelen al zo lang samen dat je kunt stellen dat ze zelfs hun adem op elkaar hebben afgestemd. Een soort ‘zielstweeling’, maar dan één die ruimte open houdt voor gelijkgestemden. Zie alleen al hun optredens op kamermuziekfestivals zoals in Lockenhaus of Verbier.

Vroeger hadden ze vaak de violist Gideon Kremer als de derde ‘partner in crime’. Met zijn felheid paste hij wel bij de temperamenten van de cellist en de pianiste maar wat hij vaak miste was de romantische kant, ik noem het de ‘neshome’.

Laat dat nou wel ruimschoots aanwezig te zijn bij de jonge Nederlandse violiste Janine Jansen! Jansens spel is milder, minder uitgesproken, frisser van opvattingen en barstensvol nieuwe ideeën, wat het trio een extra dimensie geeft die ze met Kremer niet hadden. Je kunt stellen dat hun gezamenlijk spel nu veel evenwichtiger is geworden.

Het best hoorde je het in het tweede pianotrio van Sjostakovitsj, een werk dat het voornamelijk moet hebben van zijn emoties en woede-uitbarstingen. Vaak wordt het dan ook te ‘krasserig’ gespeeld, te ruw – iets waar best veel voor te zeggen valt. Maar met ingetogenheid kun je ook veel bereiken, mildheid hoeft geen berusting te betekenen. Wellicht kan het zelfs je nog beter tot nadenken stimuleren en er valt in het stuk genoeg om over na te denken! En herdenken….

Sjostakovitsj componeerde zijn trio aanvankelijk als een aandenken aan zijn overleden vriend, de musicoloog Ivan Sollertinski, maar gaandeweg verwerkte hij er ook de gruwelen van de Holocaust in die her en der al bekend waren geworden.

“Joodse muziek lijkt vaak opgewekt, maar is in feite tragisch: het is bijna altijd lachen door je tranen heen”, zei hij eens. Het was zijn manier om de eerste berichten over de Shoah wereldkundig te maken, door de Joodse thema’s in zijn trio te verwerken. De uitvoerenden hebben de boodschap perfect overgebracht en de zaal werd er stil van. Om daarna in een euforisch applaus uit te barsten.

Maar eerst hoorden we de cellosonate Op. 5 No. 2 van Beethoven uit 1796. Men kan het zich nog amper voorstellen, maar die sonate werd ooit als revolutionair beschouwd. Tot die tijd was het altijd de piano die de hoofdrol vertolkte en had de cello meestal niet meer dan een begeleidende rol, nu werd de hoofdrol aan beide instrumenten toebedeeld.

 

Schumanns vioolsonate is een verhaal apart. Het is, zoals bijna alles wat de vaak ‘verwarde’ componist aanraakte over-emotioneel en niet echt evenwichtig. Somberheid troef…. Niet voor niets staat er de aanduiding ‘Mit leidenschaftlichem Ausdruck’!

 

Daar wist Janine Jansen goed raad mee. Onder haar handen werd het ‘lijden’ dragelijker en kreeg het Allegro zelfs iets van een sprankje vrolijkheid mee. Overbodig te vertellen dat zij en Argerich op dezelfde lijn zaten. Het klonk als een klein wonder. Schitterend!

Met de eerste pianotrio van Mendelssohn werd de balans – en de innerlijke rust – hersteld. Het voelde alsof je na een duizelingwekkende reis door de verwoestende gevoelens een oase van evenwicht had bereikt. Opeens heerste er de sereniteit en de – bijna – sprookjesachtige sfeer (zij het een met melancholieke ondertoon) voelde zeer ontspannen,.

En net als bij een kinderverjaardag kregen de gasten nog een cadeautje toe, er was nog een toegift: het derde deel van het Fantasiestücke op. 88 van Schumann. Iets om mee naar huis te nemen, al was het alleen in onze hoofden. En harten.

 

Ludwig van Beethoven: cello sonate No. 2 in G minor, Op. 5 No. 2
Dmitri Sjostakovitsj: Tweede pianotrio in e kl.t., op. 67 (1944)
Robert Schumann: Eerste sonate in a kl.t., op. 105
Felix Mendelssohn: Eerste pianotrio in d kl.t., op. 49

Martha Argerich piano
Janine Jansen viool
Mischa Maisky cello

 

Gehoord op 29 januari 2018 in de Grote Zaal van het Koninklijkconcertgebouw in Amsterdam