Karl Amadeus Hartmann
De dertigjarige oorlog heeft aan acht miljoen Duitsers het leven gekost, tweederde van de gehele bevolking. Tweederde ….. Kunt u zich er iets bij voorstellen? Ik niet. En bedenk maar dat u een simpele ziel bent en uw wereld niet verder gaat dan uw ouders, uw dorp, uw kudde schapen en …. de wolf.
De wolf zelf heeft u nog nooit gezien, maar het is u verteld dat hij het ultieme kwaad is. Hij is een charmeur, hij houdt zich schuil boven in de boom, hij moordt, verbrandt de dorpen en verkracht de vrouwen. Hij is alles waar u bang voor bent en waar u geen verklaring voor hebt.
Hans Jacob Christoffel von Grimmelshausen (1621 – 1676) zou op zijn dertiende gekidnapt zijn door de Kroatische en Hessische huursoldaten. Hij vocht mee in de Dertigjarige Oorlog en zijn ervaringen verwerkte hij in zijn roman Simplicius Simplicissimus. Drei Scenen aus seiner Jugend. Een leuk weetje: hij is ook de auteur van Mutter Courasche (ja, ‘die van Brecht’).
von Grimmelshausen
Het was de beroemde dirigent Hermann Scherchen, die bij de jonge Hartmann met het idee kwam om van het boek een opera te maken. De eerste versie (er bestaan er twee) ontstond tussen 1934 en 36 en de première heeft (uiteraard) pas na de oorlog plaatsgevonden, in 1949.
Hermann Scherchen
In 1956 reviseerde Hartmann het werk. De vele gesproken dialogen werden geschrapt en een paar van de belangrijkste op muziek gezet. In de eerste versie deed Hartmann een aantal verwijzingen naar de actualiteit van toen, die na de oorlog, volgens zijn eigen zeggen, er eigenlijk niet meer toe deden.
De ouverture is wel hetzelfde gebleven, maar er is veel muziek bijgekomen. En die muziek is niet eenvoudig te vatten. Hartmann bedient zich niet alleen van veel stijlen en hij strooit rijkelijk met citaten. Bach is alom vertegenwoordigd, maar je hoort ook jazz, Kurt Weill, Stravinsky (Le Sacre!) en Sjostakovitsj (de muziek bij de ‘Drie dansen met de Dame’ lijkt sprekend op diens seksscène uit Lady Macbeth van Mtsensk). Ook Joodse melodieën ontbreken niet.
Op 24 november werd de tweede versie van Simplicius tijdens de ZaterdagMatinee in het Concertgebouw uitgevoerd. De zoals altijd geweldig spelende Radio Filharmonisch Orkest (de altvioolsolo tijdens de ouverture!) stond onder leiding van zijn zeer charismatische chef-dirigent Marcus Stenz. Zij, samen met de mannen van het Groot Omroepkoor leverden een prestatie die in de annalen mag.
Markus Stenz. Foto: Concertgebouw Amsterdam
Ook over de zangers niet anders dan lof. Juliane Banse was een werkelijk fantastische Simplicius. Haar jongensachtige sopraan stelde zij geheel ten dienst van het libretto. Haar onnozelheid klonk nergens gespeeld en zo wist zij onze – en ook die van de heremiet – harten te bereiken. Dat haar onnozelheid de daaropvolgende alles en iedereen vernietigende oorlog heeft veroorzaakt willen wij haar vergeven. Want zo gaan de dingen.
Juliane Banse. Foto: Jürgen Olczyk
Will Hartmann (de heremiet) had de mooiste en de meest lyrische noten te zingen en daar wist hij mooi mee om te gaan. Soms had ik een beetje moeite met zijn hoogte, maar dat vergoedde hij ruimschoots met zijn buitengewoon fraai pianissimo.
Will Hartmann. Foto: Martin Sigmund
Ruimschoots bravo ook voor Peter Marsch, Ashley Holland, Kristof Klorek en Michael Edler. En voor Harry Peeters, die zijn zangstem voor de spreekstem inruilde.
De Matinee uitvoering is doorChallenge Classics op cd uitgebracht:
Basia con fuoco 