Kenneth_Riegel

Herinneringen aan Maria Ewing

TEKST PETER FRANKEN

Zondag 9 januari overleed Maria Ewing. We deelden geboortejaar 1950 en zo’n detail brengt het allemaal wat dichter bij. Ik zag haar één keer live, als Elle in La voix humaine, een productie van de Reisopera in 2011.

Maria Ewing tijdens de repetitie van La voix humaine:

Mijn eerste kennismaking met Maria Ewing was in 1985 toen ik haar in een uitzending vanuit Glyndebourne zag als sigaar rokende Carmen, zeer overtuigend. Een vergelijkbaar personage zette ze neer in de productie van ROH die in 1991 door ArtHaus werd uitgebracht.

Deze productie van Nuria Espert is zeer klassiek en laat in de vierde akte zelfs twee picadores te paard op het toneel verschijnen. Dat laat onverlet dat het acteren van de protagonisten buitengewoon realistisch is, een klassieke enscenering hoeft niet betekenen dat er een ouderwetse voorstelling ten tonele wordt gevoerd, met zangers als houten klazen. De vonken vliegen er van af, met name door het fenomenale optreden van Ewing.

Maria Ewing als Carmen in Glyndebourne:

Haar Carmen is aanvankelijk nogal arrogant. Het stoort haar dat Don José haar gewoon geen blik waardig te gunt en dat na haar ‘Oiseau rebelle’. Zoiets kan ze niet over haar kant laten gaan, die man moet ze hebben. Als ze vraagt wat hij aan het doen is en als reactie krijgt dat hij met zijn insigne bezig was antwoordt ze ‘Vraiment’ op zo’n sarcastische manier dat het met José daarna onmogelijk nog goed kan komen.

Maria Ewing en Barry McCauleyL

Dat ze hem uit zijn ‘eigen leven’ weghaalt en zodoende zijn burgerlijke toekomst verpest, deert haar niet. Easy come, easy go, als hij lastig en jaloers wordt is het tijd om hem af te danken, hij moet maar zien wat er van hem terecht komt na zijn desertie uit het leger om harentwil en vooral ook door haar toedoen.

Eveneens uit de Royal Opera stamt een dvd met daarop Maria Ewing als een werkelijk uitnemende Salome in een volstrekt klassieke productie van Peter Hall. De opname is gemaakt in 1992. Hall volgt het libretto tot in de kleinste details, van de maan in de eerste scène tot het moment waarop Salome wordt doodgedrukt tussen de schilden van de paleiswachters.

En uiteraard zijn er zeven kledingstukken die tijdens de sluierdans worden afgeworpen, of eigenlijk vijf en twee echte sluiers. Ewing eindigt volledig naakt op het toneel, tot verrukking van Herodes die natuurlijk direct daarop in de tang genomen wordt.

Michael Devlin is zeer overtuigend als de profeet Jochanaan, goed gebouwde jong ogende man die slechts gekleed in een lendendoek de blikken van Salome op zich gericht weet en daarvan gruwt. Hoe meer ze zich aan hem probeert op te dringen, des te groter wordt zijn afkeer. Totdat hij plotseling uit een ander vaatje begint te tappen. Zij is nog niet verloren, moet de Mensenzoon opzoeken, zich voor zijn voeten werpen en om vergeving voor haar zonden vragen. Kan zijn dat de profeet dat echt meent, maar je ziet haar alleen maar denken aan wat ze hem eerder vroeg: ‘is die Mensenzoon net zo mooi als jij?’.

Kortom: hij ijlt en zij geilt, dat laatste heel duidelijk als ze wat op de grond ligt te kronkelen tijdens het orkestrale tussenspel voordat Herodes naar buiten komt. Narroboth kon het al lang niet meer aanzien en heeft zichzelf doodgestoken, goed gezongen door Robin Leggate, wel een beetje pathetisch geacteerd.

Herodes wordt redelijk goed vertolkt door Kenneth Riegel, al klinkt zijn Engels wel een beetje door in de Duitse zang. Gillian Night is adequaat als een licht hysterische Herodias. Terwijl die twee ruziën over de op handen zijnde dans trekt Ewing zich even terug om wat meer kleren aan te trekken, anders kan het helaas niet doorgaan. Ze beweegt heel behoorlijk, dansen is een groot woord, maar de spanning zit hem natuurlijk in de onderliggende erotiek die de kijker beleeft door de ogen van Herodes.

Michael Devlin

Muzikaal wordt de voorstelling gedragen door Michael Devlin maar vooral door Maria Ewing die er een absoluut topoptreden van maakt.

Een beetje gecensureerd:

Natuurlijk had ze toen de vocale mogelijkheden daarvoor maar die weet ze dan ook volledig te benutten, zonder waarneembaar te doseren om vooral het einde te kunnen halen.

Maria Ewing in de laatste scene  van Salome:

Haar vertolking van Sjostakovits’ Lady Macbeth heb ik op cd, heel jammer dat daar geen dvd van bestaat, had haar graag ook in die rol willen bewonderen. RIP Maria.

Gustav Mahler: Symfonie nr. 4 door het Koninklijk Concertgebouworkest o.l.v. Bernard Haitink, met  Maria Ewing – sopraan, Jaap van Zweden – viool. Opname van de Kerstmatinee 1982:

‘Saint François d’Assise’ van Olivier Messiaen in drie audio-opnamen

Messiaen

Olivier Messiaen

SEIJI OSAWA

Messiaen Ozawa

Olivier Messiaen was een zeer religieuze man en de meeste van zijn werken staan in het teken van het christelijke geloof. Voor zijn enige opera, over de heilige Franciscus, heeft hij ook het libretto geschreven dat hij als zijn persoonlijke geloofsbelijdenis en een soort testament beschouwde en dat voor hem minstens net zo belangrijk was als de muziek. Daar heeft hij zeven jaar aan gewerkt, de première vond plaats in 1983, in Parijs.

De uitvoering, met José van Dam in de hoofdrol en gedirigeerd door Seiji Ozawa werd ooit op cd uitgebracht, op het merk Cybélia, helaas is de opname tegenwoordig zeer moeilijk te krijgen. You Tube biedt soelaas, daar kunt u het een en ander (met beeld!) beluisteren.

Hieronder een fragment:

LOTHAR ZAGROSEK

Messiaen Zagrosek

Twee jaar later, in 1985, werd de opera (zij het sterk ingekort) in Salzburg gepresenteerd, gedirigeerd door Lothar Zagrosek en met Dietrich Fischer-Dieskau als Franciscus, Rachel Yakar als de Engel en Kenneth Riegel als de melaatse. Het werd rechtstreeks op de ORF uitgezonden, en daarna op Orfeo (C485 982) uitgebracht.

In 1998 kwam ‘Franciscus’ in Salzburg terug, ditmaal compleet. Kent Nagano (hij heeft ooit, toen hij nog de assistent van Ozawa was, de opera onder Messiaen zelf ingestudeerd) dirigeerde en de hoofdrol werd vertolkt door de inmiddels zeer met de rol vergroeide José van Dam, gesecondeerd door Dawn Upshaw (de Engel) en Chris Merritt (de melaatse).

KENT NAGANO

Messiaen Dg Nagano

De opera werd tijdens de voorstellingen live opgenomen en een jaar later op vier cd’s uitgebracht, waardoor we thans over de enige complete uitvoering van dit prachtige werk op cd kunnen beschikken. (DG 4451762).

https://open.spotify.com/album/6Hgbfl51J2HYCOzMXO1W22?si=GBlnp6hhRpWMcOTWctY0EQ

De uitvoering staat als een huis. Chris Merritt beschikt niet over de mooiste stem ter wereld, maar dat hoeft ook niet. Hij hoort kwetsbaar en klagerig over te komen, en dat lukt hem voortreffelijk. Kenneth Riegel op Orfeo is wellicht iets indrukwekkender, maar je gaat de opera niet voor één scène aanschaffen, al vind ik het fijn om die opname ernaast te kunnen hebben.

Dawn Upshaw is een stralende, kwikzilverige Engel, esoterischer dan Rachel Yakar op Orfeo, en buitenaards mooi. Fiescher-Dieskau was in 1985 al met pensioen, maar stemde toe om de rol van Franciscus (nou ja, de helft ervan) in te studeren. Het resultaat is beslist niet slecht, maar voor mij zeer weinig idiomatisch, en hij komt niet eens in de schaduw van de prestatie van van Dam.

De muziek ligt zeer prettig in het gehoor en er straalt een zekere sereniteit van af, wat niet alleen aan de invloed van de gregoriaanse gezangen geweten kan worden. Af en toe doet zij aan Peleas en Melisande van Debussy denken, ook Poulenc komt om de hoek kijken.

En Messiaen zou Messiaen niet zijn zonder veelvuldig gebruik van ondes Martenot (op beide uitgaven bespeeld door zijn schoonzus, Jeanne Loriod), en zonder het getjilp van vogels.

Messiaen vogels

Saint Francois d’Assis is een opera die zich prachtig leent voor het beluisteren op cd. Het is een echte meesterwerk, toch kan je hem prima op de achtergrond hebben. Je leest de synopsis, kijkt af en toe naar de dialogen (die kunnen ook vooraf gelezen worden, zoveel gebeurt er heus niet) en dan weet je het wel. Je kan er prima bij was opvouwen. Of voor zich zitten staren. Je wordt er rustig van.