Tekst: Neil van der Linden
Het groene dilemma. Zo groen mogelijk proberen te zijn in een organisatie die afhankelijk is van internationale deelnemers en anders misschien tot provinciaal niveau zou afzakken. Dan kun je wel een festival organiseren deels gewijd aan duurzaamheid, en Urgenda een debat laten houden (op een zijbalkon), maar toch komen er componisten, regisseurs, librettisten en zangers van over de Oceaan aanvliegen; al kwamen de Engelsen wel per Eurostar. En de programmafolder van het festival wordt verpakt in plastic – gerecycled plastic, dat wel – thuisgestuurd.
Over dit soort dilemma’s gaat de Shell opera ook. Het is gemakkelijk het over anderen te hebben, bijvoorbeeld Shell, maar wat doen wij zelf? Een paradox die zeker aan bod komt.
Shell wist van de hoogstwaarschijnlijke klimaateffecten van zijn bezigheden, maar veranderde zijn beleid niet of nauwelijks. Wel bedacht het scenario’s voor hoe het zou kunnen reageren als de voorspellingen uit zouden komen.
Maar wat is de verantwoordelijkheid van de consument, die de producten van Shell afneemt, en wel kan minderen, maar op sommige punten toch geen alternatief heeft. Wat doet de overheid, die officieel namens de burger handelt, maar ook het belang van de economie in de gaten houdt.
Intussen is er de historie. Shell begon in feite in Indonesië, dat al vanaf eind 16e eeuw door Nederland, in naam van overheid en burgers, werd gekoloniseerd, met vele slachtoffers tot gevolg. Het is daar dat de eerste bedrijven die later Shell zouden vormen hun eerste olie boorden. En de slachtoffers, mensen en natuur, van Nigeria tot California, van olierampen veroorzaakt door Shell. En hoe zit het met de andere oliemaatschappijen? Als Shell zijn beleid zou veranderen, stappen de consumenten dan over naar de concurrentie. En is het wel concurrentie, of spelen de grote energiebedrijven onder één hoedje.
Intussen vliegen solisten af en aan, ook al zal hierbij ongetwijfeld naar het budget worden gekeken, en gaat deze productie ook reizen. De vraag is of deze niet vooral de ‘converted’ gaat bereiken. Al zaten er bij de premières ook diverse medewerkers en bekenden van hoofdsponsor Houthoff in de zaal, een advocatenkantoor dat zeer actief is in het bedrijfsleven, onder meer het heel grote bedrijfsleven, en misschien ook wel van ING, sponsor van samenwerkingspartner het Concertgebouworkest.
Of de opera zonder Houthoff en het KCO zonder ING zouden kunnen is dan minder pregnant dan de vraag of Nederland en de wereld zonder Houthoff en ING zouden kunnen. Mijn antwoord: nee, zeer waarschijnlijk niet, maar kunnen we de bedrijven helpen of anders dwingen hun beleid bij te stellen? Urgenda heeft in de rechtbank bedongen dat Shell het beleid zou bijstellen. Shell heeft daar tot nu toe geen gehoor aan gegeven, in afwachting van een gerechtelijke uitspraak in hoger beroep, aangetekend door Shell, dat dezer dagen speelt.
Vandaar dat deze opera extra actueel is. In de opera waren verschillende rollen weggelegd voor betrokken partijen, in geabstraheerde vorm. De CEO, de regering, de activist, de geschiedenis, die de historische rol belicht van multinationals en betrokken naties in de koloniale wereld. De piloot en de werknemer in de olie-industrie, wiens bestaanszekerheid tot nu toe gekoppeld zijn aan de fossiele energievoorziening. De onderwijzer en wat die kan doen. De consument. Kan de publieke opinie bijdragen aan beleidsverandering? De grote bedrijven waren al decennia bezig op voorhand de publieke opinie te beïnvloeden. En de kunstenaar. Kan kunst ook bijdragen aan publieke bewustwording? Kan het muziektheaterwerk The Shell Opera hieraan bijdragen?
Aan de aanstekelijkheid van het werk en de uitvoering zal het niet liggen. De muziek van de Amerikaanse Ellen Reid, momenteel ook composer in residence van het Concertgebouworkest, past in het moderne, vooral Amerikaanse tonale idioom, post-John Adams, aan wiens documentaire-opera’s met Peter Sellars de opzet van de Shell Opera ook doet denken.
Maar bijvoorbeeld ook Blue van Jeanine Tesori en Tazewell Thompson, die in 2022 bij DNO te zien was, en Denis & Katya van Philip Venables en Ted Huffmann (een duo dat trouwens gelukkig terugkomt in volgend seizoen met een nieuwe productie als onderdeel van Opera Forward).
Tussen de vele fraaie lyrische passages door verschijnt af en toe een atonale clash, wat ook wel past bij het onderwerp, en de opera opent met een flinke clash, fraai gespeeld door het ensemble bestaande uit leden van het Concertgebouworkest en de Concertgebouworkest-academie, en fraai strak gedirigeerd door Manoj Kemps, inclusief de niet zelden gecompliceerde samenzangpersonages, inclusief een lange als ik het goed heb geteld vierstemmige, indringende en ontroerende passage met een gigantisch kinderkoor.
Een placcatieve opera, ja. Met een dramaturgie zoals in sommige late Brecht, of ‘actietheater’ uit de jaren zeventig.Maar in die hoedanigheid wel helder, met heldere personages die ieder vol mooie muziek.
Ook de regie was knap gedaan. Personages klopten en knalden eruit. Misschien was de enscenering hier en daar wat overdadig.
De wand waarin op zeker moment rechts de CEO en de Overheid rechts als van achter een balustrade van een cruiseschip te zien zijn en links The Climate Refugee in een uitsparing. (Ik moest denken aan Ruben Østlunds film The Triangle of Sadness over de ondergang van een cruiseship, met alleen superrijken, dronken stuurlui en het lagere personeel aan boord.)
Die vierdubbele rij schijnwerpers tegen het einde bovenlangs het hele toneel, al werd de bedoeling wel duidelijk als deze zich op gegeven moment op het hele publiek richten. Dat de bejaarde figuranten soms wat houterig bewegen, ook al snap ik de reden waarom ze worden opgevoerd.
Ze komen uit delen van de wereld waar Shell heeft huisgehouden, zoals Indonesië, de Antillen en Nigeria. Op den duur werkt dat wel degelijk indringend, mede dankzij de fraaie solo-rol van hun bewegingsregisseur Nita Liem.
Op het niveau van de personages was de mise en scène zonder meer indrukwekkend. Dat gold ook voor hun zangprestaties, zonder uitzondering. Zoals voor The Law / The Artist, de Britse sopraan Lauren Michelle, The Activist, de Britse sopraan Ella Taylor, The Government, de Britse mezzo Claire Barnett-Jones, en The Historian, de Amerikaanse alt Jasmin White, die vocaal en wat betreft het weergeven van hun personages de zaal met gemak aan hun voeten kregen. Ook The CEO, de Noorse bariton Audun Iversen, The Consumer, de Amerikaanse tenor Anthony León, en The Pilot, de Nederlandse bas Alexander de Jong staan als een huis. De laatste ook vanwege zijn luchtacrobatiek. Heel indrukwekkend. Confronterend, en tegelijkertijd theatraal fraai.
Overigens is interessant dat bijvoorbeeld The Activist Ella Taylor ook in hun overige leven ook cultureel-politieke en/of cultureel-sociaal actief is in solo-recitals, waarin hen de nadruk legt op werken van componisten die ondergerepresenteerd zijn in de klassieke muziek en werkt Taylor mee aan de creatie van nieuw werk met een focus op de LHBTIQ+ gemeenschap en regelmatig over hun operacarrière als transpersoon spreekt.
En ja dan komt vlak voor het einde dat hele kinderkoor op. In een vloeiende beweging. Niet alleen klopte hun Mahleriaanse zang helemaal, ook dramatisch was dit áf.
Ja, dus hopelijk bereikt de Shell Opera niet alleen de converted. Én zet het ook de converted aan tot verder consequent doordenken over hun eigen rol. Inclusief de organisaties zelf.
The Shell Opera.
Muziek Ellen Reid
Libretto Roxie Perkins; gebaseerd op het toneelstuk De zaak Shell van Anoek Nuyens, Rebekka de Wit, Frascati Producties en De Nwe Tijd
Muzikale leiding en co-creatie Manoj Kamps
Regie, concept en co-adaptatie Gable Roelofsen en Romy Roelofsen (Het Geluid)
Decor Davy van Gerven
Kostuums Greta Goiris en Flora Kruppa
Licht Jean Kalman
Video Wies Hermans
Choreografie Winston Ricardo Arnon
Bewegingsregie ‘Elders’ Nita Liem
Dramaturgie Willem Bruls, Saar Vandenberghe, Jasmijn van Wijnen
The Government Claire Barnett-Jones
The Consumer Anthony León
The Law / The Artist Lauren Michelle
The CEO Audun Iversen
The Activist Ella Taylor
The Climate refugee Carla Nahadi Babelegoto
The Historian Jasmin White
The Weatherman Erik Slik
The Elementary School Teacher Nikki Treurniet
The Pilot Alexander de Jong
The Fossil Fuel Laborer Allen Michael Jones
The Field Worker Yannis François
Elders
Watermusic Kinderkoor (Muziekschool Waterland), Noord-Hollands selectiekoor en The Shell Trial projectkoor, geselecteerd uit verschillende scholen in Zuidoost, Noord, Nieuw-West en Almere.
Academie-deelnemers en orkestleden van het Koninklijk Concertgebouworkest.
Gezien 16 maart in het Muziektheater Amsterdam.
Fotografie Marco Borggreve
Mission accomplished: the Shell Trial wordt ook in het Financieel Dagblad besproken:
Basia con fuoco 