Tekst: Neil van der Linden

CLEOPATRA

Zoals ik in een eerdere bespreking (23/10) aangaf was ik niet helemaal te spreken over de Nederlandse productie van David Bowies Lazarus, geregisseerd door Ivo van Hove. In de week ervoor zag ik drie muziektheaterproducties in een enigszins vergelijkbare pop- en elektronische categorie die elk op hun manier de vergelijking met Lazarus konden doorstaan.

Allereerst was dat Cleopatra van ZEP-theaterproducties en jeugdtheater-dansgroep AYA, een coproductie, naar Shakespeare’s Anthony and Cleopatra. Vaart, heldere dramaturgie, psychologisch goed uitgewerkte personages, en naast het feit dat alle rollen goed bezet waren, en helder gekarakteriseerd, waren er drie grote podiumpersoonlijkheid-ontdekkingen: Samir Hassan, een uitermate veelzijdige acteur in een aantal dubbelrollen, maar allereerst als een subtiele en slimme Octavianus, de rivaal die Antonius; Mehrnoush Rahmani (net als ik afgestudeerd arts); een geweldige gevoelige en doorleefde Cleopatra.

En Sterre Konijn, die, vergeef me voor de woordspeling, de sterren van de hemel zong en speelde, virtuoos op gitaar en viool, en die, sorry dat ik het zeg, muzikaal in haar eentje tegen de hele cast van Lazarus op kon. Ok, het helpt ook als je er in de Krakeling, een veel kleiner theater dan DeLaMar, met je neus bovenop kunt zitten. Maar toch.

En dan was er ook de fantastische vertaling van Shakespeare’s tekst door rapper-dichter Gerrit-Jan Mulder, alias Brainpower, die voor theatergroep ZEP al eerder Hamlet en Othello vertaalde, en dat maakte deze voorstelling helemaal plus maal plus.

Cleopatra. Coproductie Danstheater AYA en ZEP Theaterproducties
Choreografie en regie: Wies Bloemen en Peter Pluymaekers
Oorspronkelijke tekst: William Shakespeare
Bewerking: Peter Pluymaekers
Cast en artistieke bijdrage: Anne-May de Lijser | Arend Brandligt | Isabelle Nelson | Mehrnoush Rahmani | Melisa Diktas | Michael de Haan | Samir Hassan
Vertaling in rijmvorm: Gertjan ‘Brainpower’ Mulder
Muziek concept en uitvoering Sterre Konijn

8: METAMORPHOSIS

Kort daarop volgde 8: METAMORPHOSIS van Nicole Beutler, een dansvoorstelling annex hedendaagse opera over het ‘omarmen van de aankomende veranderingen’. De productie was in première gegaan tijdens de Operadagen Rotterdam, en laaiend ontvangen. De fantastische slagwerker Frank Rosaly opent met zijn rug naar het publiek gezeten de voorstelling met een virtuoze lange drumsolo.
Vervolgens voegen zich zeven andere mannen bij hem op het toneel. Iedereen draagt modieuze strakke zakenman pakken, allemaal grijs, gelijkvormig, en toch ontstaan er, ook weer anders dan in Lazarus, personages met karakters, zelfs al hebben ze geen tekst. Zijn het industriële managers, advocaten, makelaars? Mensen die bij de wereld van geld en macht horen of willen horen. Ze zingen, dansen en acteren allemaal magistraal.

De muziek, van Nicole Beutlers huiscomponist Gary Shepard, en deels messcherp gezongen door de dansers, is een collage van de akkoordreeksen uit de Frostscene van Purcell’s King Arthur (de scene waarin een in het ijs gevangen geest beschrijft hoe hij langzaam verstijft en vastkleeft in de omgeving) en atmosferische elektronische klanken. Onder begeleiding van Purcell’s steeds dissonanter wordende harmonieën zien we de werelden van zekerheden verbeeld door de aankleding, inclusief de kleding van de mannen, steeds verder desintegreren.

 

Het op de ‘wiskundige overgangen in de zinsbegoochelende kunst van M.C. Escher’ geënte decor ontworpen door Minna Tiikkainen en Julian Maiwald, bestaande uit metalen buizen en oplichtende staven, lijkt eerst te staan als een huis, maar begint ook al snel schijnbaar steeds wanordelijker te bewegen.

Ter completering van de desintegratie veranderen de figuren in faunen of in wat figuren lijken uit een schilderij van Arcimboldo, of Bosch’ Tuin der Lusten’. Die verstijven tot slot, zoals de figuur Daphne uit de Griekse mythologie, die in een boom veranderde, beschreven in Ovidius’s ‘Metamorfosen’, als troost voor wat haar was overkomen als gevolg van de handelingen van de goden, maar wat een nare troost was dat, dacht ik al als gymnasiast, als je voortaan alleen maar sterk maar catatonisch om je heen kan kijken.

Intussen kijken wij uit over een monumentaal landschap dat zich ontvouwt als de scheidingswand tussen zaal en toneel omhoog gaat (het publiek zit op het toneel), en we de eigenlijke theaterzaal zien, waar een eenzame boom staat, te midden van prachtig opgebouwde mist uit de rookmachine. In het slotbeeld wordt die boom verzwolgen door de nevel. Beeldt dit het leven dat van de aarde is verdwenen uit zijn we terug naar een levenloze oertijd? Of is dit een toekomstige eenwording met de natuur, zij het niet harmonieus, maar grauw en onheilspellend, als op een schilderij van Caspar David Friedrich?

8: Metamorphosis.
Concept, regie, choreografie Nicole Beutler samen met dansers en musici
Felix Schellekens, Dominic Kraemer, Arnout Lems, Sebastian Pickering Pedersen, Rob Polmann, Timo Tembuyser, Christian Guerematchi en Frank Rosaly – performers, medemakers
Muziek Henry Purcell en Gary Shepherd
Lichtontwerp en scenografie Minna Tiikkainen en Julian Maiwald
Premiere Operadagen Rotterdam

ILIAS

En een dag later was er de Ilias van de jonge theaterclub Konvooi, vijf jonge acteurs, in de regie van Belle van Heerikhuizen. Het leek alsof een corps-dispuut de belegering van Troje na te doen door verschillende leden zichzelf te laten spelen. De verhoudingen tussen Agamemnon, Odysseus, Achilles en Patroklos worden een competitie-, en competentiestrijd om wie het in deze jongenswereld voor het zeggen heeft.

En zo zat die oorlog ook wel in elkaar, als we de Ilias lezen. Eerstgenoemde drie heren hebben het niet gemakkelijk met elkaar. Agamemnon nam aanvankelijk als vanzelfsprekend de leiding in een oorlog die maximaal een week leek te zullen gaan duren, zoals hij voorspelde, maar die nu al negen jaar voortsleept (vergelijk zoveel oorlogen, zoals de Amerikaanse inval in Irak, waarvan het vervolg nog steeds voortwoekert), en aan zijn gezag wordt steeds meer getornd door de anderen. Als reactie probeert zijn positie te handhaven door steeds willekeuriger disciplinemaatregelen op te leggen.

Morele regels die thuis golden – waaronder de regel dat je niet zomaar iemands echtgenote of geliefde afpikt, reden waarom de Grieken de oorlog tegen Troje begonnen – hebben in het leger geen gelding mee. Om zijn gezag te bewijzen en zijn medestrijders tot het uiterste te tarten eist Agamemnon Briseis op, slavin en minnares van Achilles, de beste Griekse strijder.

Dat morele regels die thuis gelden in oorlogsomstandigheden op zij worden gezet is een kwestie die nu net weer speelt bij ons in Nederland naar aanleiding van het aan het licht komen van de omstandigheden waaronder bij een bombardement door een Nederlandse F 16 van een IS wapendepot in Noord-Irak zeventig burgers om het leven kwamen. Doet trouwens het gebruik dat je gevangengenomen vrouwen uit het tegenkamp tot seksslavin maakt niet ook denken aan praktijken die heden ten dage nog bestaan, zoals bij IS?

Achilles mag in deze voorstelling, net als – zoals ik in de eerdere recensie schreef – David Bowie in Lazarus, vooral heteroseksueel zijn, Briseis wordt gespeeld door nog een mannelijke acteur, Jesse Mensah, die ook een verleidelijke Helena speelt.

De acteurs die de militairen spelen zijn allemaal wit, Jesse Mensah heeft een donkere huidskleur, en zijn weelderig krullende haren geven hem de ambiguïteit waar de makers van Lazarus – conform het werkelijke levenspatroon van David Bowie – een beetje bangig omheen leken te draaien, zoals ik in die eerdere recensie schreef. En heel aandoenlijk: als na de dood van Patroklos Achilles aangedaan terugkeert in de Griekse gelederen, begroeten de twee andere militairen hem met troostende, en ja lange kus.

En wat kunnen deze jongens ook zingen. Messcherpe akkoorden die aan de polyfonie van Mediterrane eilanden herinneren, in een taal die ik niet kon thuisbrengen, misschien Grieks, maar emotioneel en ontroerend gezongen, alsof de gevoelens die ze als militairen niet kunnen laten merken toch moeten worden geuit, en dan maar desnoods onverstaanbaar vanuit de ziel. Dat is iets dat ik in elk van deze drie voorstellingen ervoer, en dat ik in Lazarus miste.

Concept en regie: Belle van Heerikhuizen
Concept en spel: Jacob de Groot, Bart Sietsema, Jasper van Hofwegen, Jesse Mensah en Victor IJdens
Premiere Oerol Festival Terschelling in openlucht versie, tournee in zaalversie.

8: Metamorphosis speelt niet meer in Nederland. Wel is er deze maand een Nicole Beutler retrospectief in Amsterdam. http://www.nbprojects.nl/nl/activities/nicole_beutler_collection
Cleopatra en Ilias zijn nog te zien.