Tekst: Peter Franken

 

 

 

 

Opera Vlaanderen brengt momenteel een nieuwe productie van Hindemiths vroege opera Cardillac. Guy Joosten voert de regie en heeft er een pakkend werk van gemaakt. Na mijn twee eerdere bezoeken aan Cardillac, in Parijs (2005) en Dresden (2009), was dit de eerste die daadwerkelijk indruk wist te maken.

Parijs, Dresden, Antwerpen, die steden geven het al aan: voor een Cardillac moet je het land uit. Het werk is inmiddels wel definitief uit de mottenballen gehaald waar het als ‘Entartet’ lange tijd heeft liggen zieltogen, maar echt populair is het nog niet. Hetzelfde geldt overigens voor Hindemiths grote werk Mathis der Maler, vorig seizoen te zien in Gelsenkirchen. Wat natuurlijk ook een belangrijke rol speelt is het muzikale idioom dat de componist hanteert. Alles in Cardillac klinkt strak en zakelijk, bijna constructivistisch. Alsof de Neue Sachlichkeit ook in de muziek is doorgedrongen. Melodische lijnen zijn niet of nauwelijks waarneembaar, strijkers zijn verwezen naar het tweede plan, veel te sentimenteel. Blaasinstrumenten voeren de boventoon, veelal solistisch of in kleine groepen. Slagwerk is minder prominent aanwezig en violen voornamelijk in een solistische rol. Als je perceptieniveau even indommelt klinkt het al gauw als een heleboel lawaai. Bij de les blijven, dan is het uitstekende muziek, zeer nadrukkelijk aanwezig maar bijna steeds vrijwel autonoom naast de handeling op het toneel. Tegen het einde zijn er zowaar jazzy accenten waarneembaar en de laatste scène klinkt bijna religieus, een soort requiem voor de beroemde goudsmid die nu helaas gelyncht moest worden.

Hindemith kiest voor Musizieroper, de muziek staat voorop, het drama volgt op eerbiedige afstand. Het is wel geduid als een terug gang naar de barok waar een solist eindeloos bezig is met langgerekte syllaben de muziek te volgen, denk aan Händel. Musizieroper is de absolute tegenpool van het Musikdrama van Wagner en dat was ook nadrukkelijk de bedoeling van Hindemith en een aantal van zijn tijdgenoten.

 

 

 

Cardillac had première op 9 november 1926 in de Semper Oper in Dresden. Het waren de hoogtijjaren van de Weimar Republiek en de Nieuwe Zakelijkheid. Joosten heeft zijn productie in deze tijd geplaatst, hoewel de handeling zich afspeelt gedurende de regering van Louis XIV. Alleen de hoofdpersoon, de goudsmid Cardillac, loopt er bij in 17^e eeuwse kledij, is zelfs uitgemonsterd alsof hij de koning zelve is. Het tekent hem direct als volledige buitenstaander. Zijn wereld en vooral zijn moraal staan geheel los van zijn omgeving waardoor zijn handelingen ook niet volgens de waarden en normen van diezelfde omgeving beoordeeld kunnen worden. Wat hij doet, staat op zichzelf en er wordt in het werk uiteindelijk ook geen moreel oordeel over hem geveld. Later kwam Hindemith daar overigens op terug en schreef een nieuwe versie van het werk die beschouwend en sterk moraliserend is. Allerwegen wordt dit niet al verbetering gezien en geeft men de voorkeur aan Cardillac I.

 

 

Cardillac is een groot vooraanstaand handwerksman, feitelijk meer dan dat, hij is een artiest en staat in hoog aanzien, ook bij het hof. Hij legt zijn ziel en zaligheid in al zijn scheppingen en parasiteert daar vervolgens noodgedwongen op. Zijn voltooide sierraden hebben een deel van zijn persoon in zich opgenomen en als hij ze ziet vertrekken naar een koper voor wie ze slechts handelswaar zijn in een spel van macht en erotiek, sterft hij een beetje. Met een kleine twist: ‘partir c’est mourir un peu’. Er is maar één oplossing, het sieraad moet terug naar zijn schepper zodat deze er nieuwe levenskracht aan kan ontlenen. Dat gaat met grof geweld.

Als een moorddadige versie van Zorro gaat Cardillac na een verkoop nog dezelfde nacht op pad, gemaskerd en met cape en dolk, en brengt de koper om. Terugstelen is niet genoeg, de koper die hem in zijn levenskracht heeft bedreigd, moet daarvoor de ultieme prijs betalen.

 

 

Het volk is op de been en klaagt over de vele moorden. Daar zou nu eindelijk eens iets aan gedaan moeten worden. Cardillac verschijnt in vol ornaat en wordt bewonderend nagekeken, ook door een chique dame en haar begeleider, oorspronkelijk een ‘Kavalier’. Zij vraagt hem om een sieraad van Cardillac voor haar te kopen, dan zal zij hem een nacht volledig toebehoren. En zo geschiedt.

 

 

Sopraan Theresa Kronthaler wist haar rol glans te geven door niet slechts vocaal mooi uit de hoek te komen, maar door ook haar begeerte en bewuste acceptatie van het risico vermoord te worden tot uitdrukking te brengen. Haar tekst is ongekend erotisch en ze voerde zelfs zeer schaars gekleed een eenvoudige paaldans uit. Als haar Kavalier eenmaal is gearriveerd is er nog slechts stil spel, een langdurige pantomime die wordt begeleid door twee in elkaar verslingerde fluiten, een subtiele weergave van wat er tussen die twee aan de hand is. Operazangeressen worden steeds meer all round artiesten, net als in de musicalwereld. Mooi tegenspel van de tenor Sam Furness. Samen maakten ze de eerste akte tot een voltreffer.

 

 

Minder geslaagd was het opvoeren van een joodse goudhandelaar ( de bas Donald Thomson) die nadrukkelijk een kruisje slaat bij het betreden van Cardillacs woning en daarover tekst en uitleg moet geven. In de derde akte wordt hij gemakshalve van alle moorden beschuldigd en onmiddellijk weggevoerd om te ‘bekennen’. Volledig onnodig deze afwijking van het libretto, antisemitistisch cliché.

Sopraan Betsy Horne verraste als ‘Die Tochter’. Haar opkomst was direct raak met de fraaie aria ‘Mein Geliebter kommt’, een concertstuk voor zangstem en een aantal solerende instrumenten. Horne hoorde ik eerder dit seizoen als een zeer geslaagde Eva in Wagners Der Meistersinger von Nürnberg in Wiesbaden: ‘Bayreuth material’. Ook als Cardillacs dochter wist ze me volledig in te pakken. Mooie sopraan met veel mogelijkheden.

 

 

Haar geliefde, ‘Der offizier’ werd nogal martiaal neergezet door tenor Ferdinand von Bothmer. Deze ziet in Cardillac een waardig tegenspeler, ook nadat deze geprobeerd heeft hem te vermoorden. Net als in een oorlog heeft de vijand zijn eigen beweegredenen en daarover velt men geen oordeel. Het is een kwestie van doden of gedood worden, en in die zin verdedigt hij zijn schoonvader dan ook tegenover de op moord beluste menigte. Goed optreden.

 

Simon Neal was recent t

e horen als een uiterst verdienstelijke Wotan in Düsseldorf. Deze bariton kwam ook uitstekend uit de verf in de rol van de in een eigen wereld levende goudsmid. Helaas had Joosten er geen vertrouwen in dat zijn publiek zelfstandig tot die conclusie zou kunnen komen. Zodoende werd Cardillac tegen het einde opgevoerd in zijn ondergoed, nog wel met koninklijke mantel en kroon, maar verder nadrukkelijk als iemand die van het pad af was. Het is jammer dat het perceptieniveau van de toeschouwers zo laag wordt ingeschat en dat lijkt hand over hand toe nemen.

Het koor leverde een schitterende prestatie en het orkest onder leiding van maestro Dmitri Jurowski liet horen hoe interessant en mooi een Hindemith partituur kan zijn. Een uitgelezen mogelijkheid om dit typische jaren ’20 werk eens te beleven. Na Antwerpen komen er nog een paar voorstellingen in Gent, zeer aanbevolen.

HINDEMITH: Das Marienleben