György Kurtág ,the undoubtedly greatest composer still alive, turned 80 years old in February 2006, which was celebrated all over the world.
A ‘Kurtág 80 Festival’ was even created in Budapest, during which some of his works had their premieres.
“…Concertante…” for violin, viola and orchestra had been created back in 2003, but in 2006 Kurtág completely revised it. The composition, dedicated to Hiromi Kikuchi and Ken Hakii and realised in collaboration with these artists was awarded the prestigious Grawemeyer Award.
It is a wonderfully beautiful work, with many whispering tones and dream images, which gently fades out in a hushed epilogue, almost like a candle. Without a doubt, it is a true masterpiece, and the performance on this CD is so perfect and beautiful that it simply couldn’t be more wonderful. It will bring tears to your eyes.
In “Zwiegespräch”, with its strong Hungarian accents and its discernible influences of Mahler and Webern, the Keller Quartet’s lyrical sound is literally “enhanced” by a synthesiser played by György Kurtág junior.
The second CD ends with a few “Játékoks” (“Games”), played by Kurtág himself together with his wife Márta, but before that, you can dream away at “Hipartita” for violin solo.
Quirel from the Játékoks:
German firm ECM had not forgotten Kurtág’s 80th birthday either. In February 2006, they released a new recording of ‘Kafka-Fragmente’, arguably his most important work.
The composition was created in the years 1985 – 1986, in close collaboration with the violinist András Keller, a Kurtág promoter pur sang, who advised him in the technical instrumental issues. In 1987, Keller, together with Adrienne Csengery, took care of the premiere at the Festival of Modern Music in Witten.
Adrienne Csengery and András Keller:
Kurtág based his piece on fragments from Kafka’s diaries and letters, which he wove together into an hour-long beautiful and finished entity. Those fragments, forty in total, were spread randomly over four movements. Their order was determined on an exclusively musical basis, the texts were subordinated to the music
Kurtág was always strongly attracted to Kafka. Ever since his childhood, he collected all the texts which he thought could be “composable”. There is also a certain similarity between the two: their Central European Jewish roots, their high degree of self-criticism and their long periods of inactivity.
The small fragments are very different in atmosphere, text and music are symbiotically linked. This performance can hardly be bettered – it is a monumental birthday present.
William Kinderman on Kurtág’s Kafka-Fragmente, for soprano and violin, posted by king permission of William Keinderman
De muziek van György Kurtág is al decennialang een niet wijkend eiland te midden van eigentijdse, voortrazende, voor de eeuwigheid voorbestemde of tot vergankelijkheid gedoemde muzikale stromingen. Nog steeds, vandaag de leeftijd van 97 bereikend, schept hij langzaam maar gestaag en minutieus merendeels miniaturen, meestal voor kleine bezetting, maar zijn Stele uit 1994 voor zeer groot orkest bestaat uit drie delen van gezamenlijk toch mar dertien minuten.
Het is op de millimeter geconstrueerde muziek vol klankkleuren en atmosferen, die meestal compleet abstract is. Half als voorbeschouwing op een geheel aan Kurtág gewijd festival komende 8 tot 11 maart, organiseerdeAsko|Schönberg in de reeks Schatkamer een programma rond deze componist met als speciale gasten mezzosopraan Gerrie de Vries en Kurtág-kenner Renee Jonker.
Bij het gesprek tussen Huib Ramaer en Renee Jonker dat onderdeel was van het programma werd gesteld dat Kurtág zo veel mogelijk wil zeggen met zo weinig mogelijk noten en dat hij daarmee een opvolger was van Anton Webern. Dat was duidelijk in de eerste muziek van de avond, Brefs Messages uit 2011, voor verschillende combinaties van strijkers en hout- en koperblazers. Je zou je zelfs kunnen afvragen of hij zelfs wel zoveel wilde zeggen. Het stuk munt uit in concies en geserreerd gebruik van muzikale uitdrukkingskracht.
Kurtág en Ligetti
Veel willen zeggen is wel van toepassing in het centrale werk van de avond What is the word, een stuk op tekst van Samuel Becketts laatste gedicht, ‘Comment dire’ uit 1988, dat op gezag van Beckett naar het Engels werd vertaald als ‘What is the word’ (NB zonder vraagteken, zoals Renee Jonker en Huib Ramaer opmerkten). Beckett had toen een beroerte gehad en had een maand aan afasie geleden (onvermogen om te spreken).
De Engelse vertaling was bestemd voor acteur/regisseur Joe Chaikin, oud-lid van het Living Theatre en oprichter van het Open Theatre, die ook een beroerte had gehad en daar een blijvende spraakstoornis in de vorm van stotteren aan over had gehouden. Het gedicht drukt onvermogen om uit de drukken uit. Bij Kurtág, die later ook de toneeltekst Fin de Partie van Beckett op muziek zou zetten, werd What is the word één van zijn uitdrukkingsvolste werken.
Oorspronkelijk was er één actrice/zangeres die in ogen van Kurtág het werk kon en mocht vertolken, de Hongaarse Ildikó Monyók, die ook een spraakaandoening had gehad, waardoor ze was gaan stotteren. Ontroerend was een video die werd vertoond waarin Kurtág vertelde dat hij Ildikó Monyók wel had moeten leren haar eigen stotteren te vervangen door het stotteren zoals hij het op basis van Becketts gedicht vol stotteringen in de partituur had bedoeld.
Hoe precies Kurtág het wil bleek ook uit een filmfragment waarin hij met zangeres/actrice Gerrie de Vries en pianist Pierre-Laurent Aimardde noten en teksten What is the word tot in de kleinste details doorneemt. Je zou je zelfs kunnen afvragen of hij niet pietepeuterig precies is, en eerlijk gezegd ook of hij zelf (nog?) precies weet wat hij wil. Maar ook een zekere mate van zelfrelativering is hem niet vreemd, als hij bij een bepaald moment in de pianopartij tegenover Aimard opmerkt dat dit zijn Tristan-akkoord is.
Gerrie de Vries
De Vries en Aimard zullen dit stuk ook in het komende Kurtág festival uitvoeren, nu werd De Vries begeleid door pianiste Pauline Post.Samen voerden ze nog twee andere gerelateerde werken uit.
Ron Fords The War in Heaven is gebaseerd op een tekst van acteur en toneelschrijver Sam Shepard die ook was geschreven voor de tot stotteraar geworden Joe Chaikin. In deze bewerking van Pauline Post spreekt Gerrie de Vries de tekst enigszins in de stijl uit van Kurtágs What is the word en herhaalt zij op een staande piano sommige van de frasen uit de door Pauline Post op de vleugel gespeelde partij.
Dat heeft een reden. Toen Beckett ‘What is the word’/’Comment dire’ schreef was hij opgenomen in een verzorgingstehuis. Die ervaring werd waarschijnlijk gespiegeld in zijn laatste prozawerk dat tijdens zijn leven verscheen, ‘Stirrings Still’. De New York Times schreef hierover “.. een personage dat op de schrijver lijkt zit alleen in een cel-achtig vertrek en ziet een dubbelganger verschijnen, en vervolgens weer verdwijnen. Achterlaten met naast alleen tijd en verdriet als metgezellen het zogenaamde zelf ziet het personage zichzelf nog steeds verroeren (still stirring), tot het einde. Dat is de dubbeling die we ook in de uitvoering met twee instrumenten van Fords stuk zien. Het was ook in dat verzorgingstehuis dat Beckett ‘What Is The Word’ schreef.
Vandaar waarschijnlijk dat Gerrie de Vries en Pauline Post de avond afsloten met Der Doppelgänger van Schubert, in een aangepaste, half gesproken versie.
Opmerkelijkerwijs zagen we in één van de foto’s die boven het podium werden geprojecteerd Kurtág in zijn werkkamer. In zijn enorme grammofoonplaten verzameling was één titel zichtbaar, Verdi’s Falstaff, de opera die als geheel korter duur dan alleen de eerste acte van Wagners Parsifal, naar aanleiding waarvan Strawinsky zei dat die Wagners beste opera is, die Wagner niet had geschreven; maar niet Verdi’s beste.
Asko|Schönberg in de reeks Schatkamer een programma met muziekuitvoeringen en videofragmenten rond deze componist met als speciale gasten mezzosopraan Gerrie de Vries en Kurtágkenner Renee Jonker, geïnterviewd door Huib Ramaer.
Gezien 16 februari in het Muziekgebouw aan ’t IJ Amsterdam.
György Kurtág, de zonder twijfel grootste nog levende componist, werd in februari 2006 tachtig jaar oud, wat overal ter wereld feestelijk werd gevierd. In Boedapest werd er zelfs een Kurtág 80 Festival in het leven geroepen, waar enkele van zijn werken hun première hebben beleefd.
…Concertante… voor viool, altviool en orkest ontstond al in 2003, maar in 2006 heeft Kurtág het volledig gereviseerd. De compositie, opgedragen aan Hiromi Kikuchi en Ken Hakii en gerealiseerd in samenwerking met de artiesten, werd beloond met de prestigieuze Grawemeyer Award.
Het is een wonderschoon werk, met veel fluistertonen en droombeelden, dat in een verstilde epiloog zachtjes, gelijk een nachtkaars, uitgaat. Zonder twijfel is het een echt meesterwerk, en de uitvoering op deze cd is zo perfect en prachtig, dat het gewoon niet nog mooier kan. Daar krijg je tranen van in je ogen.
In Zwiegespräch, met zijn sterke Hongaarse accenten en waarneembare invloed van Mahler en Webern, is de lyrische klank van het Keller Quartet letterlijk versterkt door een synthesizer, bespeeld door György Kurtág junior.
De tweede cd eindigt met enkele Játékok (Spelletjes), gespeeld door Kurtág zelf met zijn vrouw Márta. Maar voor het zover is kunt u nog wegdromen bij Hipartita voor vioolsolo.
György Kurtág
diverse werken
György en Márta Kurtág, Hiromi Kikuchi, Ken Hakii, Keller Quartet, Hungarian National Philharmonic Orchestra/Zoltán Kocsis
BMC CD 129 (2cd’s)
KAFKA-FRAGMENTE
Ook de Duitse firma ECM is de tachtigste verjaardag van Kurtág niet vergeten. In februari 2006 brachten ze een nieuwe registratie uit van Kafka-Fragmente, wellicht zijn belangrijkste werk.
De compositie is ontstaan in de jaren 1985 – 1986, in nauwe samenwerking met de violist András Keller, een Kurtág promotor pur sang, die hem in de technisch instrumentele kwesties adviseerde. In 1987 verzorgde Keller, samen met Adrienne Csengery, de première tijdens het Festival van de Moderne Muziek in Witten.
Kurtág baseerde zijn stuk op flarden uit Kafka’s dagboeken en brieven, die hij aaneen smeed tot een uur durend geheel. Die fragmenten, veertig in totaal, werden willekeurig over vier delen verspreid. Hun volgorde werd uitsluitend muzikaal bepaald, de teksten werden ondergeschikt gemaakt aan de muziek.
Kurtág voelde zich altijd al sterk tot Kafka aangetrokken. Al vanaf zijn jeugd verzamelde hij alle teksten, waarvan hij dacht dat het “componeerbaar” zou kunnen zijn. Er is ook een zekere overeenkomst tussen beiden: hun Centraal Europees Joodse wortels, hun hoge mate van zelfkritiek en hun lange periodes van inactiviteit.
De kleine fragmentjes zijn zeer verschillend van sfeer, tekst en muziek zijn symbiotisch met elkaar verbonden. De uitvoering kan niet beter – een monumentaal verjaardagscadeau.
György Kurtág
Kafka-Fragmente op.24
Juliane Banse (sopraaan), András Keller (viool)
ECM New Series 4763099
Basia con fuoco 