Tekst: Neil van der Linden
In het bijzijn van prinses Beatrix speelde het European Union Youth Orchestra afgelopen vrijdag het laatste in een reeks Peace in Europe concerten in het Amsterdams Concertgebouw.
Hoe het komt dat het European Youth Orchestra na de Brexit een stuk speelde van een Britse componist is misschien een raadsel. Maar het Nexus van de Britse (Brits/Guanese) Hanna Kendall was oorspronkelijk geschreven voor het zeventigjarig bestaan van de European Broadcasting Union, de Europese Radio-Unie (de organisatie die al voordat Eurovisie het gebruik kopieerde, bekend werd dankzij het gebruik van Charpentiers Te Deum als openingstune, en die zich verder vooral met sportuitzendingen inliet). Van die organisatie is Groot-Brittannië wél lid gebleven.
In het stuk verweeft Kendall muziek die via de slavernij uit Afrika werd verbreid met citaten uit Beethovens Vijfde Symfonie. Beethovens symfonie, die later symbool werd van de strijd tegen oppressors, ontstond in 1808, het jaar waarin in Groot-Brittannië de slavenhandel werd verboden. Naast atmosferische, dreigende door elkaar lopende orkestrale lagen klinken in Nexus ook speelse elementen. Wat klinkt daar in de slagwerksectie? Niet een telefoon die iemand vergeten was uit te zetten, maar een aantal aan muzikale speeldozen. Het orkest bestaat voor 99% uit witte musici. Maar wel bestaat het voor meer dan de helft uit vrouwelijke leden.
Dirigent Gianandrea Noseda is doorkneed in Rachmaninovs werk. Hij heeft verschillende van diens werken opgenomen, onder meer de prachtige orkestraties van een aantal pianostukken door Ottorino Respighi, die Rachmaninovs vaak opdoemende melancholische somberte in een wat Mediterraner licht wist te plaatsen.
Met zijn eigen Italianita-inbreng is Noseda een gedroomde dirigent om dit orkest vertrouwd te maken met de orkestrale klankrijkdom van Rachmaninovs Rapsodie op een Thema van Paganini, maar ook om de jonge musici veilig te geleiden langs de clichés die hier en daar in het stuk opdoemen. Zoals Rachmaninovs overmatig strooien met het Dies Irae-thema, waarvan Berlioz, Liszt en Saint-Saëns de mogelijkheden al uitputtend hadden toegepast; terwijl Rachmaninov het al negen keer eerder in zijn oeuvre had verwerkt. Toch zit er ook genoeg originaliteit in het stuk, onder meer in de speelse dialogen tussen orkest en piano.
Aanvankelijk had solist Piemontesi moeite om zich boven de kolkende klankmassa van de enthousiast speleden orkestmusici uit te worstelen, maar allengs kreeg het geheel in de handen van orkest en pianist een benodigde lichtheid. Mooi was het om te zien hoe vele orkestmusici genoten van de verrichtingen van de pianist in diens veeleisende partij. Jonge mensen kunnen dat nog gemakkelijk zichtbaar opbrengen. Na een ultiem virtuoze cadens en coda waarin Piemonesi en Noseda nog even vermoedelijk in Italiaans nog wat nuttige oogsignalen uitwisselden om het orkest precies op het juiste moment te laten invallen eindigde het geheel in een spetterende finale.
Dat de uitvoering van een stuk nog tijdens een concert groeit aan wasdom heeft te maken met het feit dat zo’n gelegenheidsorkest geen routine heeft om op terug te vallen. Dat betekent dat er per stuk wat opwarmtijd nodig is, maar het betekent ook dat het orkest zich niet van routinetrucs kan bedienen. En omdat dít orkest wel uit de best denkbare musici is samengesteld kon tegelijkertijd het mooiste van het mooiste ontstaan.
Dat bleek ook in de Sacre. De opening is overigens sowieso deels solistisch voor verschillende houtblaasinstrumenten geschreven. Maar zodra de strijkers dan inzetten met hun pompende ritmes begint her orkest als geheel te koken.
De versies van Strawinsky’s Sacre op CD die de laatste jaren het meest indruk op mij maakte was die met het Venezuelaane Simon Bolivar Youth Orchestra onder Gustavo Dudamel. De energie van jonge mensen die er even lekker ritmisch tegen aan mochten gaan, daar in dat verre continent, ver weg van gruwelijke Russische rituelen die in de Sacre worden verbeeld, maar die ook een universele mythologie representeren, was verpletterend.
Sacre en andere werken door het Simon Bolivar Youth Orchestra met Gustavo Dudamel:
Net als bij het European Youth Orchestra is het interessant te bedenken dat Le Sacre gaat over een jonge vrouw van dezelfde leeftijd als de orkestleden die wordt aangewezen om te worden geofferd. Ik zou mij kunnen voorstellen dat dit een extra aangrijpingspunt voor identificatie met de muziek oplevert. In elk geval zinderde en denderde dat het een aard had. Het hele orkest onder aanvoering van concertmeester Paula Sanz Alasà zat of stond eigenlijk voortdurend te swingen.
Aan het eind was het geen orkest meer, maar een gierende en toeterende hogesnelheidstrein, die, overeenkomstig de partituur, af en toe een geslaagde noodstop maakte, om daarna op dubbele snelheid weer voort te spoeden. Tijd, ruimte en mensenkluwen versmolten tot een geheel, om het maar eens expressionistisch te zeggen. Ik heb het eind van de Sacre nog nooit zo gehoord. En de dirigent hoefde bijna niets meer te doen, zo leek het. Rauwheid, gepresenteerd met laserprecisie. Dan kun je het je permitteren om tijdens het spelen alle kanten op bewegen.
Basia con fuoco 
Na het National Youth Orchestra of the United States of America en het European Union Youth Orchestra is morgen het Mahler Jeugdorkest aan de beurt in de Vriendenloterij Zomerconcerten. Van de eerste twee jeugdorkesten heb ik al buitengewoon genoten en als ik mag afgaan op de vorige optredens van het Mahler Jeugdorkest zal hun optreden morgenavond ook wel weer gedenkwaardig zijn.
Het was het dertigste concert van het EUYO in het Concertgebouw. Ik heb ze alle dertig bijgewoond. Het eerste concert in 1978 in aanwezigheid van Koningin Juliana was zeer memorabel. Voor de pauze dirigeerde Sir Edward Heath, de voormalige premier van het Verenigd Koninkrijk dat onder zijn leiding in 1973 lid werd van wat toen nog de EEG heette, de ouverture Die Meistersinger von Nürnberg. Na de pauze dirigeerde Abbado. Na de abdicatie van Koningin Juliana werd Koningin Beatrix beschermvrouwe en na haar abdicatie bleef ze als prinses ere beschermvrouwe. Als balettomaan heeft ze heel wat uitvoeringen van Le Sacre du Printemps bijgewoond.
Neil van der Linden geeft een mooi en betrouwbaar verslag van het concert. Vanaf mijn plaats was Francesco Piemontesi meteen al van het begin van de Paganini variaties goed te horen. Ik was blij dat hij aanwezig was want op 18 augustus liet hij het bij de Proms in het vierde pianoconcert van Beethoven nog afweten. Gianandrea Noseda is een meesterlijk dirigent. Jammer dat we hem hier niet zo vaak horen. De laatste keer dat hij bij het KCO optrad, dirigeerde hij het War Requiem van Britten.
Ik ben altijd buitengewoon onder de indruk van het niveau van deze jeugdorkesten en van de dirigenten die er voor staan.Tussen de jeugdorkesten door hoorde ik het KCO onder de gehypte dirigent Klaus Mäkelä. Deze dirigent had geen idee van de akoestiek van het Concergebouw. De zesde symfonie van Mahler werd zo oorverdovend hard gespeeld dat de orkestklank totaal vervormde. Van de prachtige klank van het orkest bleef niets over helaas. Hopelijk wordt hij op tijd gewezen op zijn beginnersfouten.
LikeGeliked door 1 persoon
Noseda heeft wel een aantal keren gedirigeerd bij het Rotterdams Philharmonisch. Hij is geen flamboyante, maar wel een erg goede en preciese dirigent. En ik denk dat hij geweldig is geweest voor de orkest.
LikeGeliked door 1 persoon
Dank voor de aanvulling. Ik ben blij te weten dat Prinses Beatrix zeer waarschijnlijk ook altijd geheel open heeft gestaan voor de Sacre. Ik hoop dat ze iets daarvan op haar zoon heeft overgedragen en dat dat binnenkort alsnog eens blijkt.
LikeGeliked door 1 persoon
De Koning houdt wel van ballet maar of hij ooit een uitvoering van Le Sacre du Printemps heeft gehoord, weet ik niet. Koningin Juliana, zijn grootmoeder had volgens Stravinsky specialist Robert Craft ooit een kleine aanvaring met de componist tijdens de opening van het Holland Festival op 4 juni, 1952. De Koningin ontbiedt Stravinsky en nodigt hem uit om naast haar te komen zitten. Ze spreekt haar bewondering uit voor zijn werken maar wordt in verlegenheid gebracht en vervolgens sprakeloos als Stravinsky haar vraagt welke van zijn werken ze het meest bewondert. Stravinsky negeert de etiquette door een directe vraag te stellen.
Nederland was wel het eerste land ter wereld dat een straat naar de componist vernoemde: de “Strawinskilaan” in Voorschoten.
In 1952 treedt het beroemde New York City Ballet op in het Holland Festival. Op zes avonden worden vijftien stukken van Balanchine uitgevoerd op muziek van voornamelijk Stravinsky. De jonge prinses Beatrix ontmoet de dansers en Balanchine na afloop van één van de voorstellingen.
LikeGeliked door 1 persoon
Zo hoort het.
Ik ken ook een anecdote over Bernhard en Strawinsky’s antipode, Schönberg. Die was een verstokt roker begreep ik. Tijdens een diner verloste Bernhard hem uit de nood door tussen twee gangen door voor te stellen even een wandeling buiten te maken. Er is nog een anekdote, over wie precies weet ik niet meer. De gast zag het vingerkommetje met citroensap om tijdens de maaltijd je vingers even te reinigen aan voor een aperitief en dronk het leeg. Waarop Bernhard dat ook deed. Om de gast niet in verlegenheid te brengen als hij zou ontdekken dat niemand anders het kommetje leeg dronk.
LikeGeliked door 1 persoon
Die anekdote met het vingerkommetje komt vaker langs met verschillende koninklijke personen. Het incidentje vond plaats tijdens een staatsbanket ter ere van een Oosters potentaat in aanwezigheid van Koningin Wilhelmina heb ik uit betrouwbare bron vernomen.De Vorstin dronk ook het vingerkommetje leeg om de bezoekende vorst niet in verlegenheid te brengen. De anekdote van Prins Bernard en Schönberg kende ik niet. Over de aanvaring tussen Bernard Haitink en Prins Bernard zullen we het een andere keer hebben.
Een kleine correctie bij mijn vorige opmerkingen. Balanchine heeft weliswaar veel werken van Stravinsky gechoreografeerd maar tijdens de optredens van het New York City Ballet in Nederland werd zover ik kan nagaan alleen De Vuurvoge uitgevoerd naast vele andere balletten op muziek van andere componisten.
LikeGeliked door 1 persoon
Dank. Bernard vs Bernhard hoor ik graag nog eens,
LikeLike