Tekst: Lennaert van Anken

Antonio Vivaldi (1678 – 1741), vandaag de dag voornamelijk bekend van zijn setting van de Vier jaargetijden, was de meest succesvolle Italiaanse operacomponist van zijn tijd. Helaas worden zijn opera’s niet vaak gespeeld en grijpen operatheaters eerder terug op de opera’s van Haendel, zeker als ze een barokwerk op de planken willen brengen).

Bij DNO kregen we twee jaar terug nog een oratorium voorgeschoteld (Juditha triumphans, gepresenteerd als opera), maar dat was de eerste titel van deze swingende Venetiaan in het muziektheater en het zou me niets verbazen als de volgende Vivaldi pas over een 30 jaar of zoiets zal klinken aldaar. Wat mij betreft ten onrechte: zijn opera’s zijn voor mijn oren altijd een verrassing om te horen. Meer dan Haendel die ik vaak aan de saaie kant vind.

De opera Il Tamerlano is een vreemde eend in de bijt van het oeuvre van Vivaldi. Het is een pastiche (pasticcio), door Vivaldi geconstrueerd uit eerdere werken van hemzelf, daarbij tevens gebruik makend van aria’s van zijn tijdgenoten Broschi, Giacomelli en Hasse. De recitatieven waren allemaal nieuw en van de hand van Vivaldi zelf net als twee korte aria’s. Het samenstellen van een nieuwe opera uit eerder geschreven materiaal is een traditie die tot in de achttiende eeuw regelmatig voorkwam. Meestal kwamen pasticcio’s tot stand om tijd te winnen. Het was minder werk voor een componist en het leverde vaak dezelfde aandacht en inkomsten als een volwaardig nieuwe opera schrijven.

Zowel Vivaldi als Haendel hebben meerdere werken in dit genre op hun naam staan. Tamerlano kennen we ook als opera van Haendel. In de barok periode was het namelijk tevens gebruikelijk om een bestaand libretto te hanteren voor een nieuwe opera. Het libretto van de Venetiaanse graaf Agostino Piovene (1671 – onbekend) is voor het eerst in 1711 door Gasparini getoonzet tot een opera. In totaal volgenden nog meer dan 20 verschillende versies van de opera (waarvan Gasparini er nog twee zelf aanvulde nota bene). De versie van Vivaldi zag het levenslicht tijdens het carnaval van 1735, een jaar waarin hij nog drie andere opera’s afleverde aan de wereld.

Het libretto verhaalt over de Ottomaans-Turkse Sultan Bajazet (Bayezid I), die na een veldslag gevangen is genomen door de tartaar Tamerlano (Timoer Lenk). Tamerlano, die met Irene zou trouwen, heeft echter zijn oog laten vallen op de dochter van zijn rivaal (Asteria), die echter de geliefde is van de Griek Andronico. Met intriges lukt het Tamerlano bijna om Asteria voor zich te winnen en Adronico te laten geloven dat Asteria voor de Tartaar te kiezen, mede ook omdat ze vreest voor het leven van haar vader.

In een poging Tamerlano te vergiftigen, valt Asteria uit de gratie. De vergiftigingspoging wordt door Irene opgemerkt. Uiteindelijk pleegt Bajazet echter zelfmoord, wat de weg vrij maakt voor vergeving. Tamerlano trouwt met Irene, waarmee de weg vrij is voor Asteria om met Andronico te trouwen.

Het label Naïve is al 20 jaar bezig met het uitbrengen van het complete oeuvre van Vivaldi. De nieuwe opname van Il Tamerlano kwam dit jaar uit en was de negentiende opera titel in de serie. Inmiddels is de twintigste (Agrippo) ook alweer uitgebracht. Van de meeste opera’s uit de Vivaldi Naïve serie is het de eerste die er überhaupt te krijgen is, echter Virgin maakte reeds eerder een opname van deze opera, uitgebracht als Bajazet.

Hoewel de eerdere opname met klinkende namen als Ildebrando d’Arcangelo, David Daniels, Patrizia Ciofi, Vivica Genaux, Marijana Mijanovic en Elina Garanca mogelijk primair de voorkeur zal genieten, prefereer ik na meervoudig te beluisteren de nieuwste opname: die heeft namelijk als grote troef een meer inspirerende dirigent in de persoon van Ottavio Dantone. (Naive: OP7080) Hij laat het ensemble Accademia Bizantina fonkelen, de opname klinkt daardoor frisser en meer in balans dan de eerdere opname onder leiding van Fabio Biondi.

De zangers zijn stuk voor stuk minder bekend dan die op de Virgin opname. Bruno Taddia moet als Bajazet zeker ook zijn meerdere erkennen in D’Arcangelo, maar dat is wat mij betreft de enige rol die wat verbleekt op de nieuwe opname. Als Tamerlano horen wij de uitstekende nog redelijk onbekende countertenor Filippo Mineccia. De dames steken op verschillende vlakken uit op deze opname. De alt Delphine Galou laat Asteria gloeien, waar Mijanovic bij verbleekt. Het vocale vuurwerk komt van de vertolking van Irene door de mezzo-sopraan Sophie Rennert. Van haar zou ik graag meerdere opnames horen! De sopraan Marina de Liso fonkelt in de rol van Andronico.

Voor wie een start wil maken met het opbouwen van een Vivaldi opera collectie, zou deze opname niet mijn eerste aanrader zijn. Daarvoor zou ik eerder verwijzen naar bijvoorbeeld Orlando Furioso of La dida ninfa, maar voor wie graag een mooie opname van een Vivaldi opera toe wil voegen is deze Tamerlano een uitstekende aanwinst, die de oudere Bajazet-opname overschaduwt!