Bernd Alois Zimmermann in gesprek met Michael Gielen ©Picture alliance/dpa/Otto Noecker
Heel erg in het kort: de opera gaat over een meisje, Marie, die – min of meer aangemoedigd door haar vader – het hogerop wil proberen. Zij papt aan met de hoge officieren, wordt eerst door hen misbruikt en dan uitgespuugd, om uiteindelijk als een bedelares en een goedkope hoer te eindigen. Maar het libretto, door de componist zelf naar het toneelstuk van Jacob Lenz uit 1776 vervaardigd, is natuurlijk veel ingewikkelder.
Ook de muziek is zeer complex en zeker niet makkelijk. Bernd Alois Zimmermann behoorde tot de serialisten, maar binnen de beweging had hij zijn eigen weg gevonden. Hij baseerde zijn partituur op een symmetrische intervallenreeks, maar er zijn ook Bach citaten, elektronica en jazz te bespeuren.
Tweede akt/Intermezzo
De opera werd aanvankelijk als totaal onuitvoerbaar bestempeld, maar de tijd heeft laten zien dat de criticasters het bij de verkeerde eind hadden. Ik zelf vind het een waar meesterwerk, met zijn intensiteit alleen te vergelijken met Wozzeck, maar je moet je er ook aan overgeven.
KÖLN, 1965 (CD)
De allereerste scènische opvoering vond plaats in 1965 in Köln en werd door de WDR (wel in de studio) gelijktijdig opgenomen. Niet lang erna heeft de firma Wergo het op LP overgezet, tegenwoordig gelukkig ook op cd verkrijgbaar.
De partituur lag in de beste handen: Michael Gielen, niet alleen een waanzinnig goed dirigent maar ook één van de grootste pleitbezorgers van de hedendaagse muziek, stond voor het Keulse Gürzenich-Orchester.
Merkwaardig genoeg werden de hoofdrollen toevertrouwd aan zangers die weinig ervaring hadden met de moderne muziek: een (dramatische) coloratuur sopraan Edith Gabry en Anton de Ridder, bekend van voornamelijk operettes. Het was een gok die buitengewoon goed heeft uitgepakt.
Ik moet toegeven – zonder beelden moet je je zeer op de muziek concentreren, het liefst met je neus in het libretto. En het is gelukkig meegeleverd in het verder bijzonder goed verzorgd booklet, met veel achtergrondinformatie en zelfs partituurfragmenten.
Zeer aanbevolen.
Michael Gielen over Bernd Alois Zimmermann, Die Soldaten en zijn herinneringen aan de première in 1965:
Edith Gabry, Liane Synek, Anton de Ridder, Caudio Nicolai, Zoltan Keleme
Gürzenich-Orchester Köln olv Michael Gielen
Wergo 66982
STUTTGART, 1989 (DVD)
De, in 1989 in Stuttgart opgevoerde, voorstelling in de regie van Harry Kupfer sloeg in als een bom. Het wordt nog steeds als één van de belangrijkste gebeurtenissen uit de tijd beschouwd. Daar kan ik best inkomen, want het laat je niet onberoerd. Sterker: je voelt je door elkaar geschud en ik kan mij voorstellen dat het toen inderdaad als de, door de componist beoogde, “kogel van de tijd” werkte.
De voorstelling is – het is misschien niet het juiste woord, maar ik kan geen ander verzinnen – wervelend, er gebeurt veel en het liefst tegelijk. Er wordt op alle niveau’s gespeeld en alle scènes lopen door elkaar. Geen slechte vondst, vind ik, zeker omdat het stuk zich in drie tijddimensies (vroeger, nu en in de toekomst) afspeelt, maar het is best verwarrend en onrustig. Maar misschien is dat juist de bedoeling?
Op de tenor William Cochran na ken ik geen van de zangers. Hem mocht ik nooit, vond hem brullerig en aanstellerig, ook als bühnefiguur kon hij mij maar met mate overtuigen. Maar hier, in de rol van Descartes, is hij echt op zijn plaats.
Nancy Schade is (ook optisch) een fantastische Marie en het Stuttgarter Ensemble mag best trots zijn op zijn prestaties. Ook het, door Bernhard Kontarsky gedirigeerde, orkest verdient een pluim.
Die Soldaten (Zimmermann) Stuttgart 1989 Shade Munkittick Ebbecke Cochran Hirte
Basia con fuoco 