Tekst: Peter Franken

• 

In 1920 stuurde Hugo von Hofmannsthal een uitgewerkt scenario naar de componist met de titel ‘Danae oder die Vernunftheirat’. Ondanks dat Strauss zich hierover zeer lovend uitliet, bleef Danae lange tijd liggen.

• 

Na de dood van Von Hofmannsthal in 1929 moest Strauss op zoek naar een andere librettist. Op aangeven van Stefan Zweig kwam hij terecht bij Joseph Gregor. Die kon echter niet in de schaduw staan van Von Hofmannsthal en Strauss was dan ook allerminst tevreden over de samenwerking. De nieuwe librettist bewerkte het scenario van Danae ingrijpend, waarna Strauss in 1937 met componeren begon. Op 28 juni 1940 werd de compositorische arbeid aan Danae beëindigd. Vervolgens bleef het werk liggen, naar verluidt omdat Strauss het pas geruime tijd na het einde van de oorlog opgevoerd wilde hebben.

• 

De opera is een heitere Mythologie en combineert twee thema’s: het Midasverhaal en de Danae-mythe, waarin Jupiter, altijd op vrijersvoeten, Danae bezoekt in de vorm van een gouden regen en haar bezwangert, waarna Perseus geboren wordt. Goud is in deze synthese van mythen het leidmotief. De muziek laat zich beluisteren als een ware anthologie van straussiaanse thema’s, voor ingewijden een feest van herkenning. Het is zeker niet één van de meest toegankelijke werken, maar dat geldt bijvoorbeeld evenzo voor Die Frau ohne Schatten.

Jupiter is in de operaversie van de mythe al wel aan Danae verschenen, maar heeft haar nog niet zwanger gemaakt. Om zijn jaloerse vrouw Juno te slim af te zijn, stuurt hij Midas op Danae af om in zijn plaats met haar te huwen. Later zullen beide heren dan van plaats wisselen. Dat wil zeggen: Midas gaat weer naar huis en Jupiter blijft bij Danae.

Midas staat bij Jupiter in het krijt vanwege de hem verschafte gave om zaken in goud te kunnen laten veranderen. Om die reden is Midas voor de vader van Danae, de berooide koning Pollux, een ideale huwelijkskandidaat. Hij heeft zelfs vier neven, collega-koningen, naar Midas gestuurd met een portret van Danae om hem over te halen naar haar hand te dingen. In dat opzicht lijkt het verhaal een beetje op dat van Arabella.

Uiteindelijk verraadt Midas alles, niet in staat om zich beheersen omdat hij zelf voor Danae is gevallen. Uit wraak verandert Jupiter Midas’ gave zodanig dat nu álles wat hij aanraakt in goud verandert, dus ook Danae. Maar na enig soulsearching verzacht Jupiter zijn wraak door Danae weer tot leven te wekken en weg te laten gaan met Midas, die hij heeft terug veranderd in een berooide ezeldrijver.

Jupiter probeert Danae daarna nog een keer voor zich te winnen, maar haar liefde voor Midas is sterker dan haar liefde voor rijkdom. Een romantisch slot derhalve.

De opkomst van de vier neven met hun echtgenotes zorgt in de eerste akte voor de nodige opwinding. De vier koninginnen Semele, Europa, Alkmene en Leda vormen een hilarisch stel. Alle vier hebben ze een liefdesaffaire met Jupiter gehad en ze doorzien hem dan ook onmiddellijk en maken tijdens het verdere verloop van de handeling voortdurend gebruik van zijn nabijheid om te proberen hem tot een nieuw avontuurtje te verleiden. Zelfs in de derde akte laten ze hem niet met rust, reizen hem na als hij op zoek gaat naar Danae.

Danae heeft een prachtige lange solo, waarin ze haar goudenregendroom bezingt voor haar dienares Xanthe. Bij vlagen is deze scène een soort Zdenka-Arabella-duet van twee gelijkwaardige sopranen.

De rol van Midas is geschreven voor tenor en klinkt een stuk minder onvriendelijk voor de zanger dan veel andere muziek die Strauss voor dit stemtype heeft geschreven. In de dialoog met zijn tegenstrever Jupiter kan hij zich goed weren, maar de eer gaat toch naar de bariton, net als zo vaak bij Verdi het geval is..

In 2011 was ik bij de première van een nieuwe productie van dit werk in de DOB. Deze kwam voor rekening van toenmalig intendant Kirsten Harms die zoals te verwachten Manuela Uhl in de titelrol had gecast. Een opname van de voorstelling is door

Opvallend detail in het toneelbeeld is de vleugel die omgekeerd aan het plafond hangt. Die is opgehesen tijdens het pandemonium waarin de schuldeisers alles proberen mee te nemen dat enige waarde lijkt te hebben. Die vleugel toont de volledige ontreddering van het hof van Pollux. Harms volgt het libretto vrij nauwgezet, er is in elk geval veel goud te zien, met name in de gewaden van Danae en Midas.

Verder is de kostumering vooral eigentijds waarbij de vier koninginnen getoond worden als barbiepoppen in witte cocktailjurken en met hoog opgestoken platinablonde haren. De avonturen die zij elk met Jupiter hebben beleefd liggen al enige tijd achter hen maar zijn nog springlevend in hun herinnering. Hoe geweldig was het niet toen hij hen bezocht in de gedaante van een wolk (Semele), een stier (Europa), een zwaan (Leda) of gewoon als hun echtgenoot.

Dat laatste was het geval bij de zwangere Alkmene die door Jupiter opnieuw bezwangerd werd zodat ze gelijktijdig twee zonen baarde met verschillende vaders. Stuk voor stuk zijn dit verhalen die in de mythologie geheel op zichzelf staan en gecombineerd met de mythes van Midas en Danae lopen er dus in totaal zes door elkaar. In comic book termen zou je kunnen spreken van de ultieme cross over. 

Manuela Uhl is een prachtige Danae, een wendbare sopraan met een fraai timbre en een plaatje om naar te kijken. Matthias Klink weet de rol van Midas een grote emotionele lading te geven gepaard aan sterke zang. Mark Delavan overtuigt als manipulerende oppergod die echter niet goed opgewassen is tegen het opdringerige gedrag van zijn vier exen en duidelijk de hulp van Merkur, mooie kleine rol van Thomas Blondelle, nodig heeft om de schade van zijn optreden te beperken.

Andrew Litton heeft de muzikale leiding. Deze opera is niet vaak ergens te zien en alleen al daarom voorziet deze opname voor Straussianen in een behoefte.