Tekst: Neil van der Linden

Het onderwerp van “The Theory of Everything” is een dilemma waarvan je eigenlijk hoopt dat genoeg jongeren hier nog steeds mee te maken krijgen, namelijk: kies ik voor een leven gewijd aan de wetenschap of voor de kunst? Dat kan staan voor het cerebrale versus fysiek lekker in je vel jezelf zijn, maar je zou willen dat het inderdaad ging om zoeken naar mogelijkheden in de wetenschap of in de kunst, met de wetenschap dat Einstein hier uiteindelijk wel raad mee wist.

Einstein de violist.

https://www.nationalgeographic.com/adventure/article/einstein-genius-violin-music-physics-science

Dit dilemma wordt uitgebeeld door protagoniste Nina (Houda Bibouda in een spreekrol) die moet kiezen tussen haar oma (sopraan Elena Vink), die bezig is de theorie van het alles te ontrafelen (een natuurkundige wet die alles dat we tot nu weten over de zwaartekracht, de tijd, de theorie van Einstein en de kwantumfysica in één model kan omvatten), en haar tante (danseres en choreografe Jomecia Oosterwolde), die een balletschool leidt. Een weerspiegeling van Plato’s idee over de scheiding van geest en lichaam misschien, maar gaandeweg lukt het Nina om dit alles als het ware in een eigen theorie van het alles te verenigen.

De theorie van de theorie van het alles:

https://en.wikipedia.org/wiki/Theory_of_everything

De twee werelden worden verbeeld in de twee verschijningsvormen van het decor. Door decorstukken om te draaien verandert het toneelbeeld afwisselend in het laboratorium van de oma, met muren vol natuurkundige formules, en de dansstudio van de tante, compleet met barres en spiegelwanden, waarmee mooie visuele effecten kunnen worden uitgehaald.

Naast oma Elena Vink en tante Jomecia Oosterwolde zijn er verder nog twee sopranen en een bariton die de mede-laboratoriumonderzoekers en mede-leerlingen in de balletstudio vertolken.

Voor deze opera schreef Carlijn Metselaar weldadig klinkende melodieuze muziek, voor zangstemmen, piano en cello tot en met EDM (‘electronic dance music’) en elektronisch ambient-muziek, die subtiel en intelligent is, maar tegelijkertijd bij de beoogde doelgroepen vermoedelijk gemakkelijk kan aanspreken, zeker ook door de verschillende fraaie zangpassages met vier zangstemmen.

De pianist staat links opgesteld, de slagwerker die ook de elektronica bedient rechts, wat misschien ook de twee werelden weerspiegelt, piano als een meer cerebraal instrument, slagwerk althans ogenschijnlijk meer intuïtief, en de cellist wisselt geregeld van plaats op het toneel, waarmee zij ook de verschillende werelden verbindt, en op gegeven moment voegt zij zich in een korte scène ook bij de dansers.

Het wetenschappelijke betoog klopt niet helemaal. Anders dan de tekst beweert zijn elektronen niet de kleinste deeltjes. Al zijn het misschien wel de kleinste deeltjes waarvan de gemiddelde scholier gehoord heeft. En nee, je kunt ze niet zien onder een microscoop. Ook (natuurlijk) niet onder een elektronenmicroscoop (want dan zou je elektronen met elektronen ‘bekijken’, wat fysisch-theoretisch een onmogelijkheid is; maar je kunt ze wel aantonen met behulp van elektronen). Maar goed, ook de wetenschappelijke wereld wordt aanstekelijk uitgebeeld, compleet met ontploffingen en uit de hand gelopen chemische proeven, maar ook met respect voor het idee van de ‘theorie van het alles’, zodanig dat de doelgroep het leuke van deze wereld zal inzien.

Over de spin-ups en spin-downs van elektronen:

Quantumfysica (7): Verstrengeling

Nina haalt ook een toepasselijk principe uit de kwantumfysica aan, namelijk dat elektronen twee dingen tegelijk kunnen zijn. In de tekst van de opera heet het linksom en rechtsom draaien, maar het gaat om de zogeheten spinup en de spindown-toestand van een elektronen, plat gezegd naar boven en naar beneden wijzen, die voor ons gevoel elkaar uitsluiten, maar die juist naast elkaar kunnen bestaan, in ‘superposities’ zoals het heet.

Jammer dat Nina na dit alles in haar wanhoop bij het kiezen het toch heeft over ‘die stomme theorie van oma’, haar twijfel werd toch gevoed doordat ze zich tot beide werelden aangetrokken voelt? Maar ik denk dat tegen de tijd dat ze dit zo noemt de jongeren aan wie dit alles besteed is al lang zelf in ‘superpositie’ zijn.

Aan het bijna einde komt oma op met een wit oplichtende bol, de maan, en tante met een geel oplichtende bol, de zon. Misschien wordt de dichotomie voor mijn gevoel hier iets al té clichématig verbeeld. Terwijl je de twee symbolen ook nog zou kunnen omdraaien; de natuurkundige theorie van het alles richt zich meer op wat er zich in de zon aan kernfysica afspeelt dan op natuurkundig grotendeels dode maan.

De tekst proclameert dat het belangrijk is je goed te voelen bij alles wat je kiest. Maar de opera laat ook zien dat in de wetenschap en de kunst zwoegen en afzien ook essentiële onderdelen zijn van het proces. De op zeker moment in beeld komende gigantische achterwand van schoolborden vol wetenschappelijk formules krijgen we niet voor niks te zien en ook in de dansschool wordt gezwoegd.

Mede door de fraaie muziek, de inbeeldend gespeeld sprekende rol van Houda Bibouda, de fraaie solorollen van Jomecia Oosterwolde en Elena Vink, het aanstekelijk zingen en dansen door de overige drie zangers, en die drie geweldige instrumentalisten, zou je hopen dat menige leerling van een moderne middelbare school zich in deze voorstelling kan herkennen.

Gezien 20 december, Boekmanzaal, Nationale Opera/het Amsterdams Stadhuis

Concept en regie Naomi van der Linden
Componist Carlijn Metselaar
Libretto Roziena Salihu
Concept en muzikale leiding Hanne van de Vrie
Choreografie  Jomecia Oosterwolde

Nia Houda Bibouda
Oma Elena Vink
Tante Jomecia Oosterwolde
Ensemble Nienke Nasserian, Anna Traub, Joris van Baar
Slagwerk en elektronica, arrangeur/componist elektronische muziek    Jan van Eerd
Piano Charlie Bo Meijering
Cello Geneviève Verhage

Foto’s Fabian Calis

Trailer gemaakt door De Nationale Opera:

(nb in deze trailer klinkt relatief veel muziek uit de snelle passages, terwijl er eigenlijk veel veel mooiere lyrische muziek in het werk)