DE KLANK

Op de drempel van de twintigste eeuw lieten veel kunstenaars zich in hun werk leiden door het verlangen – en het zoeken – naar een volmaakte wereld. Het had, onder anderen met de tijdgeest te maken en heeft veel schilders, schrijvers, dichters en componisten in hun werk beïnvloed. Maar bij niemand was dat zo prominent aanwezig als bij Franz Schreker (1878-1934). De zoektocht naar ‘de’ klank beheerste zijn hele leven, daar was hij door gefascineerd en geobsedeerd. Een klank die vanzelf afstierf, maar dan niet heus, want die moest nog na blijven klinken – al was het alleen maar in je gedachten. Het moest een pure klank zijn, maar dan één met orgastisch verlangen en vervlochten met visioenen. Narcotiserend. In zijn muziek hoor ik de zo door hem verlangde volmaakte klank echt en dat maakt mij intens gelukkig.

Voor Schreker kan je mij midden in de nacht wakker maken. De samensmelting van de onbeschaamde emoties met de onverholen erotiek en intense schoonheid maakt van mij een ‘Alice in wonderland’. Daar wil ik steeds meer en meer van. Noem mij maar een junkie. Zijn opera’s vind ik, naast die van Puccini en Korngold het mooiste wat er bestaat.

DIE GEZEICHNETEN

Het idee kwam van Zemlinsky: hij wilde graag een opera componeren over – zijn obsessie -een lelijke man en het libretto bestelde hij bij Schreker. Eenmaal klaar met zijn werk viel het Schreker zwaar om afstand te doen van zijn tekst. Gelukkig zag Zemlinsky van de opera af en zo sloeg Schreker zelf aan het componeren.

Net als Der Ferne Klang, wellicht zijn bekendste werk, gaat ook De Gezeichneten over de zoektocht naar onbereikbare idealen. Alviano, een mismaakte rijke edelman uit Genua droomt van schoonheid en volmaaktheid. Op een eiland laat hij ‘Elysium’ bouwen, een plek waar hij zijn idealen hoopt te verwezenlijken. Wat hij niet weet, is dat de edelen zijn eiland misbruiken: zij houden er zich bezig met orgieën, verkrachtingen en zelfs met moorden.

De titel van de opera is dubbelzinnig. Niet alleen zijn de hoofdpersonen ‘getekend’ (Alviano door zijn monsterlijke uiterlijk en Carlotta door een dodelijke ziekte), ook maakt Carlotta een tekening van Alviano, waarin zij zijn ziel probeert te vangen

Deze prachtige opera, rijk aan duizenden kleuren en zwoele klanken (luister alleen maar naar de ouverture, kippenvel!) wordt de laatste tijd steeds vaker op de planken gebracht.

ENTARTETE MUSIK

Toen de nazi’s aan de macht kwamen werd Schreker bestempeld als ‘entartet’. Zijn werken werden verboden en nergens meer uitgevoerd. In 1933 werd hij van al zijn betrekkingen ontslagen en op non-actief gesteld. Schreker was gebroken. In december dat jaar kreeg hij een hartaanval dat hem fataal werd. Maar ook na de oorlog werd Schreker nog amper gespeeld. Hem wachtte hetzelfde lot als (o.a.) Korngold, Braunfels, Goldschmidt, Zemlinsky, Waxman…. Een onnoemelijk aantal componistennamen. Ooit door de Nazi’s als ‘Entartet’ bestempeld en verboden, verguisd, verdreven, vermoord. Vergeten. En dat was niet alleen de schuld van de Nazi’s.

Na de oorlog wilde de jonge generatie componisten niet meer van emoties weten. Muziek moest gespeend zijn van ieder sentiment en aan strenge regels worden onderworpen. Muziek moest universeel worden: het serialisme werd geboren. Er werd afgerekend met het verleden, dus ook met componisten uit de jaren dertig.

Het is pas de laatste dertig jaar dat de ooit verboden componisten hun stem hebben teruggekregen. Daar heeft ZaterdagMatinee een grote rol in gespeeld en daar dank ik ze op mijn blote knieën voor.

DIE GEZEICHNETEN. Discografie

SCHREKER: Irrelohe, Der Schmied von Gent en nog meer…

SCHREKER: DER SCHATZGRÄBER. Amsterdam september 2012

DER FERNE KLANG