Hij was een wonderkind. Op zijn twintigste was hij al wereldberoemd en gevestigd als componist. Hij schreef ettelijke opera’s, liederen, concerto’s, symfonieën, kwartetten, kwintetten en wat niet meer. Zijn composities werden uitgevoerd door vooraanstaande musici als Arthur Schnabel, Carl Fleisch, Bruno Walter, Rose en zijn kwartet, Böhm, Tauber, Lotte Lehmann, Strauss…

Hij was de uitvinder van de befaamde Hollywood-sound, die in werkelijkheid niets anders was dan een combinatie van de Weense schmalz (inclusief de wals) en een gezonde dosis spanning en gevoel voor drama. Op handen gedragen voor de oorlog, totaal genegeerd erna.

Korngold was als zoon van een vooraanstaande Oostenrijkse muziekcriticus voorbestemd om een musicus – een genie! – te worden. Zijn vader had hem niet voor niets Wolfgang genoemd.

Op aanbeveling van Mahler, die behoorlijk onder de indruk van het talent van de jongen raakte, kreeg hij compositielessen van Zemlinsky. Na achttien maanden (Korngold was toen 12 jaar oud) vond zijn leraar dat het zinloos was hem nog iets te leren.

Uit die tijd stamt ook een smakelijke anekdote. Zemlinsky werd als chef-dirigent in Praag aangesteld. Toen hij hoorde dat Korngold contrapunt bij Hermann Grädener (toen een beroemde muziekleraar) studeerde, stuurde hij hem een telegram. ,,Lieve Erich, ik hoorde dat je met Grädaner studeert. En, maakt hij al vorderingen?”

Hieronder Korngold speelt Korngold:

Elf jaar oud was Korngold toen zijn balletpantomime Der Schneeman in de Weense opera haar première kreeg en op zijn achttiende presenteerde hij twee opera’s: Ring des Polykrates en Violanta. De laatste met Maria Jeritza in de hoofdrol. Beide behaalden een enorm succes. ,,Meister von Himmel gefallen”, kopte één van de kranten.

In 1934 vertrok Korngold naar Hollywood. Zijn vriend Max Reinhardt, een in die tijd wereldberoemde toneelregisseur, vroeg hem om muzieken voor A Midsummer Night’s Dream, een film waar hij toen aan werkte. Mede dankzij de prachtige muziek werd het een groot succes en de directie van Warner Bros. bood Korngold een fantastisch contracta aan 

Trailer van Midsummer Night’s Dream:

Korngold leefde tussen twee werelden. Letterlijk en figuurlijk. In de jaren 1934–1938 pendelde hij tussen Hollywood en Wenen. In de winter werkte hij aan de filmmuziek, de zomers besteedde hij aan zijn ‘serieuzere’ werken.

In die tijd ontstond onder meer zijn laatste opera, Die Kathrin. De première (oorspronkelijk gepland voor januari 1938) moest telkens worden uitgesteld. Richard Tauber, die de hoofdrol van de verhinderde Jan Kiepura had overgenomen, was in Engeland met een film bezig en was pas in maart beschikbaar.

Op 22 januari arriveerde een telegram: of Korngold binnen tien dagen terug in Hollywood kon zijn, om zo snel mogelijk aan de partituur voor The Adventures of Robin Hood te beginnen. Korngold beschouwde het als een omen en met het laatste schip verliet hij op 29 januari 1938 Europa. Op 3 februari kwam hij, samen met zijn vrouw en één van zijn twee kinderen (de rest van de familie volgde een maand later), in New York aan.

Hieronder trailer van Robin Hood:

Hij had het goed in Amerika en was zeer succesvol (twee van zijn films wonnen een Oscar), maar toch voelde hij zich er niet thuis. Zijn hart en ziel waren in Wenen achtergebleven. In 1949 reisde hij terug naar Wenen, maar niemand kende hem er meer. In Salzkammergut bezocht hij zijn villa, waar hij ooit zo gelukkig was geweest. ,,Wat fijn dat u bent teruggekeerd”, werd tegen hem gezegd. ,,En wanneer gaat u weer weg?” Gedesillusioneerd keerde hij naar Hollywood terug, waar hij zeven jaar later letterlijk aan een gebroken hart overleed.

Hieronder: Konrad Jarnot zingt Korngolds ‘Sonnett fur Wien’:

DIE TOTE STADT

,,Het vergeten vormt een deel van alle handelingen”, schreef Nietsche in één van zijn pamfletten. ,,Om te overleven moet men soms zijn verleden vernietigen.” Korngold zou het moeten weten, want juist met die woorden kun je de werkelijke thema’s van zijn bekendste opera, Die Tote Stadt, samenvatten.

Paul, een weduwnaar, heeft zich na de dood van zijn vrouw opgesloten in zijn huis in een doods Brugge, waar hij leeft tussen de relikwieën. Op een dag ontmoet hij een jonge vrouw die hem aan zijn overleden vrouw doet denken, en in wie hij haar reïncarnatie ziet. Wat volgt, is een ‘Vertigo’-achtige, hallucinerende zoektocht door de mystieke en in nevelen gehulde stad, balancerend tussen droom en werkelijkheid. Pas als Paul het verleden loslaat, kan hij de ‘dode stad’ verlaten om aan een nieuwe toekomst te beginnen.

Die Tote Stadt beleefde gelijktijdig haar wereldpremière in Keulen (onder directie van Otto Klemperer) en Hamburg op 4 december 1920, waarna de hele wereld volgde. Voor de oorlog was het de meest gespeelde van alle eigentijdse opera’s. En omdat Maria Jeritza het werk had gekozen voor haar Amerikaanse debuut, werd Die Tote Stadt de eerste opera die na de eerste wereldoorlog in de Metropolitan Opera in New York werd uitgevoerd. In het Duits.

Hieronder: Maria Jeritza zingt ‘Glück das mir verblieb’ :

KORNGOLD IN NEDERLAND

Na de zeer succesvolle premières in Keulen en Hamburg reisde Die Tote Stadt de wereld rond. Al een jaar later volgden eveneens enthousiast onthaalde uitvoeringen in Wenen en New York, maar in Nederland moest men tot 1929 wachten. De opera werd op 26 januari uitgevoerd in Den Haag, in het Gebouw van Kunsten en Wetenschappen. Het was een éénmalige uitvoering in de reeks van z.g. ‘Buitengewone Opera-avonden’, geproduceerd door Jacob Meihuizen, indertijd directeur en intendant van het Gebouw van Kunsten en Wetenschappen.

Korngold zelf dirigeerde het Residentie Orkest, en de hoofdrollen werden gezongen door de toenmalige sterren uit Hamburg: Gertrude Geyersbach, Fritz Scherer en Josef Degler. Het was een overweldigend succes, al was de zaal niet voor honderd percent bezet. Na de tweede acte was het applaus zo groot, dat de componist op het toneel moest verschijnen.

Toch was de recensie in de NRC maar matig. De recensent vond de muziek ouderwets, slap en sentimenteel, en het verhaal (waar hij, volgens mij,  weinig van had begrepen) te belachelijk voor woorden. Hoe anders in Het Volk! A.d.W. had zich al lang voor de voorstelling in de partituur verdiept, en beschouwde het als een “werk van innerlijkheid, van lautrer Innenklang”. Ook voegde hij er aan toe: “In geschreven en gesproken woord heb ik, na een jaar lang met werk omgegaan te hebben, mijn opvatting van zijn innerlijke waarde durven kenbaar maken”.

In zijn uitgebreide artikel komt hij er rond voor uit dat hij de muziek prachtig vindt: “er is […] iets zeer aantrekkelijks-jongs, steeds is het hart er sterk in betrokken, en nergens domineert mogelijke handigheid. […] Een voornaam ding in deze muziek is, dat ze altijd, vol van en gedrenkt in stemming, steeds draagt en stuwt van hoogtepunt tot hoogtepunt, in spanning en volkern van thematiek, vol vinding”. En hij eindigt met: “Een werk als dit, moest men later nog eens geven. Ik geloof, dat het publiek het zeker zal appreciëren, nu het ijs der kennismaking gebroken is”.

Een werk als dit, moest men later nog eens geven…. A.d.W. schreef het negentig jaar geleden, op 28 januari 1929. Na 1938 werd ‘Die Tote Stadt’ niet meer gespeeld, pas eind jaren zeventig begon men aan een  voorzichtige comeback.

Mocht u wat meer over Korngold in Nederland willen lezen dan beveel ik u van harte Een jongen van brutale zwier van Caspar Wintermans.

Wintermans in de inleiding tot zijn boek: “In een leven dat overschaduwd werd door jalousie de métier en racisme heeft dit troetelkind van de muzen een oeuvre geschapen dat zindert en gloeit van blijdschap en schoonheid, dat glans verschaft en kleur verleent aan het bestaan van lief hebbers der laatromantiek, die weten dat het voor romantiek nooit te laat is. “

Die Tote Stadt discografie. Deel 1

Reisopera boekt groot succes met ‘Die tote Stadt’

Das Wunder der Annemarie Kremers ‘Heliane’

DIE STUMME SERENADE

DIE KATHRIN

KORNGOLD: complete songs