Cover van de eerste uitgave van de opera
Alles is relatief. Iets wat ooit een groot succes was, is niet verzekerd van een eeuwig en roemrijk leven. En omgekeerd. Soms gaat het zelfs heen en weer, van succes naar obscuriteit en weer terug. Dat leert ons de uitvoeringspraktijk van Macbeth wel.
De première van Macbeth in 1847 was zeer succesvol en jarenlang beschouwde Giuseppe Verdi het werk als één van zijn beste opera’s. Toen hij echter in 1865 de partituur weer eens inkeek om een paar voorstellingen in Parijs voor te bereiden, was hij er minder gelukkig mee. Een geheel herziene versie was het resultaat. Het succes bleef echter uit en pas halverwege de vorige eeuw begon een voorzichtige ‘Macbeth-revival’. In die tweede, ‘verbeterde’ versie.
Eind jaren zeventig besloot de BBC om een paar Verdi-opera’s in de oorspronkelijke versie op te voeren en Macbeth was er één van. Dankzij Opera Rara, een firma die zich sterk maakt voor vergeten opera’s (dus waarom ook niet voor vergeten versies van bekende opera’s?), is de opname op de markt gekomen.
Het is fascinerend om al de verschillen zelf te kunnen horen. Want het zijn er behoorlijk wat, voornamelijk in de laatste twee aktes. De slaapwandelscène is hetzelfde gebleven, maar het openingskoor in de derde akte (hier bijna gelijk aan ‘Va pensiero’) en het slot zijn totaal anders. En ‘La luce langue’, de magnifieke aria van Lady Macbeth, heet hier ‘Trionfai! Securi alfine’ en klinkt heel wat minder dramatisch, met veel meer coloraturen.
De uitvoering met onder anderen Peter Glossop, Rita Hunter, John Tomlinson en Kenneth Collins is uitstekend en het BBC Concert Orchestra onder leiding van John Matheson speelt zeer bezield (Opera Rara ORCV301).
Hieronder ‘Trionfai! Securi alfine’ door Rita Hunter:
DVD’s
Glyndebourne
In Engeland werd Macbeth pas in 1938 voor het eerst opgevoerd, in Glyndebourne. Een paar jaar na de oorlog keerde de opera er terug en in 1972 werd hij voor de tv opgenomen en daarna op video (inmiddels dvd) uitgebracht. Het is, denk ik, één van de opnamen die in elke verzameling thuishoort. Toegegeven, het koor is een beetje knudde en de aankleding is echt ‘jaren zeventig’, maar wat een intense vertolkingen!
Josephine Barstowe is zonder meer één van de beste Lady’s die ik ken en Kostas Paskalis is een Macbeth om te zoenen (nou ja, zoenen!). Ook Banquo van James Morris is absolute topklasse (Arthouse Musik 102316).
Hieronder een korte geschiedenis van de opvoeringen van Macbeth in Glyndebourne:
Zürich
De in september 2001 in Zürich opgenomen productie van David Pountney (Arthouse Musik 101563) is allesbehalve traditioneel en is gelardeerd met symboliek, die balanceert op de grens van lachwekkendheid. De heksen lopen als een rode draad door de opera heen, letterlijk en figuurlijk.
Toch is de slaapwandelscène van Lady Macbeth bijzonder spannend en indrukwekkend, voornamelijk dankzij de formidabele Paoletta Marrocu. De stem van Thomas Hampson is eigenlijk te lyrisch en te gecultiveerd voor Macbeth, maar hij is kunstenaar genoeg om er iets van te maken. Als Macduff horen we verder de vergane glorie van Luis Lima.
complete opname is ook op YouTube te vinden:
Parma
Dat het niet helemaal is geworden wat het eigenlijk had kunnen zijn, ligt aan een aantal factoren. Liliana Cavalli is een fantastische filmregisseur en dat is in haar aanpak goed te zien. Haar concept zit vol goede ideeën. Maar die worden helaas niet helemaal uitgewerkt.
Cavalli bedacht een theater in het theater: het publiek (het koor plus figuranten) bezoekt een openluchtvoorstelling van Macbeth. De heksen worden verbeeld door de wasvrouwen die ook zo’n beetje de rol van het ‘Griekse koor’ op zich nemen en het verloop van het verhaal vertellen. De opkomst van de Lady met een dwerg werkt een beetje op de lachspieren, wat beslist niet de bedoeling was, denk ik.
Laat negentiende-eeuwse kleding voor de toeschouwers staat tegenover de Shakespeariaanse look van de hoofdrolspelers in het toneelstuk dat opgevoerd wordt. Zeg maar: een mix van regietheater met ouderwetse conventies.
Sylvia Valeyre ziet eruit als de Lady en zo zingt zij ook: aantrekkelijk, sexy en gevaarlijk. Haar stem is misschien niet de mooiste en soms doen haar noten pijn in je oren, maar haar slaapwandelscène is meer dan indrukwekkend en haar vertolking van de rol behoort tot de beste, zeker op beeld.
Leo Nucci (65 tijdens de opnamen) is, althans hier, niet de grootste acteur onder de zangers, maar zijn stem mag er zijn: nog steeds robuust en autoritair. Bruno Bartoletti dirigeert verder uitstekend, wat het al met al absoluut het bekijken waard maakt!
New York
Eén van de best bezochte ‘Live in HD’-voorstellingen van de Metropolitan Opera vorig jaar was ongetwijfeld de in oktober 2014 rechtstreeks uitgezonden Macbeth met Anna Netrebko.
Anna Netrebko sings Lady Macbeth’s aria from Act I of Verdi’s “Macbeth.” Production: Adrian Noble. Conductor: Fabio Luisi. 2014–15 season.
Het was niet de eerste keer dat zij de rol van Lady zong, dat deed zij al in juli dat jaar in Berlijnen zong daarvoor vijf aria’s uit de opera op haar cd met Verdi-aria’s (DG 4791052). Ik vond haar in New York zeer spectaculair in de rol, maar ook de hele productie kon mij meer dan bekoren. Zeer intelligent en logisch en bij vlagen heel erg mooi en spannend.
De productie zelf (regie: Adrian Noble) was niet nieuw, het is al eerder in de Met geweest en werd in 2008 op DVD gezet (Warner 206304920). De cast was toen, op de fenomenale Željko Lučič na, anders.
Maria Guleghina gold in de late jaren negentig als één van de grootste vertolkers van het dramatische Verdi-repertoire, maar zelf was ik nooit zo van haar onder de indruk. Zo ook hier: ze zingt zonder meer goed, maar laat ik het zo zeggen: waar Netrebko een zeer tot de zinnen sprekende, sexy bitch was, is Guleghina gewoon een bitch.
John Relya is een jonge Banquo met een diepe bas. Ook over Dimitri Pittas (Macduff) ben ik zeer te spreken en James Levine dirigeert niet minder dan goddelijk.
Hieronder de finale van de eerste akte:
CD´S
Erich Leinsdorf
Welke cd u ook kiest (en er zijn zo ontzettend veel goede opnamen!), u kunt absoluut niet leven zonder de uitvoering onder Erich Leinsdorf, in 1960 door RCA opgenomen en tegenwoordig op Briljant Classics 99666 verkrijgbaar. De spanning zit er vanaf de eerste noot in en laat je daarna geen seconde los.
Leonie Rysanek was misschien niet de meest idiomatische Lady in de geschiedenis, maar de power, de kracht, de interpretatie! Leonard Warren is voor mij de beste Macbeth uit de geschiedenis en wellicht de beste Verdi–bariton ooit. De italianita, de squillo… en dat alles gepaard met een duidelijke voordracht en een stem als honing zo zoet, maar intussen..
Jerome Hines (Banquo) en de jonge Carlo Bergonzi (Macduff) completeren de all-star cast. Een absolute must.
Claudio Abbado
Basia con fuoco 
Na haar Londense escapades als Lady Macbeth in 1981 ging Renata Scotto datzelfde feestje nog een keer herhalen in New York in januari 1984 en het werd er zeker niet fraaier op maar de intensiteit waarmee zij deze rol te lijf ging is bijna angstwekkend. Samen met Sherrill Milnes, Paul Plishka en Giuliano Ciannella o.l.v. James Levine overschrijdt zij wederom ruimschoots de grenzen. Illegaal, maar een must have!
LikeGeliked door 1 persoon
Het moest volgens Verdi ook niet fraai zijn. Angstwekkend is beter als het om de Lady gaat.
Jammer dat mijn computer de filmpjes niet weergeeft, verouderde browser (of zoiets), want wat heb je er weer veel werk van gemaakt, Basia!
Mijn favoriet blijft toch Abbado. Hij weet de griezelige sfeer buitengewoon goed te treffen.
Ik had vroeger een opname van de aria’s van de Lady met Callas. Dat was voor mij DE lady, zoals Callas trouwens in alle rollen mijn absolute idool is. Ik weet dat we het daarover niet eens zijn, haha!
LikeGeliked door 1 persoon
Bedankt voor je reactie, Anna. Nee, het is niet zo dat ik hekel aan Maria Callas heb, integendeel! Maar het stoort mij buitengewoon dat voor veel mensen opera alleen met en dankzij haar bestaat! Zij heeft prachtige rollen gezongen, maar ook minder fraaie, en zij kon zeer zeker niet alles. Waar je ook niet komt en wat je ook niet leest: je komt haar overal tegen, iets wat ten koste gaat van veel van haar niet mindere (en veelal zeker betere) collega’s.
Jammer dat je de clipjes niet kunt bekijken!
LikeLike
Het is zeer zeker jammer dat sommige meer dan uitstekende zangeressen overschaduwd zijn door de faam van Maria Callas (dank voor je grondig artikel daarover). En het is ook waar dat Callas’ stem slechte tijden heeft gekend. Maar Callas was meer dan een zangeres. Zij had een unieke dramatische kracht. Wat zij zong werd niet alleen voortreffelijk gezongen, het kwam tot gloeiend leven. Daarin is zij voor mij uniek, the one and only, la Divina. Dat maakte dat men andere zangeressen die misschien beter zongen, vergat.
Maar ja, iedereen luistert weer anders. Zo hoort het natuurlijk ook.
LikeGeliked door 2 people
P.S. Het eerste wat ik doe als ik ooit een moderne computer heb: al jouw clipjes beluisteren en bekijken!
LikeGeliked door 2 people
Je hebt gelijk, Anna. Iedereen luistert anders. Ik heb ook mijn eigen “divina”, Renata Scotto, en die zong ook niet altijd “prettig”..
LikeLike
Renata Scotto, ook een kunstenares van formaat. Het zijn vaak de grote artiesten die grote risico’s nemen.
LikeLike
Hiermee kan ik je plezier doen, denk ik:
“Listen to me, everyone speak about Callas. But I know Callas. I know Callas before she was Callas. She was fat and she had this vociaccia — you know what a vociaccia is? You go kill a cat and record its scream. She had this bad skin. And she had this rich husband. We laugh at her, you know that? And then, I sat in on a rehearsal with Maestro Serafin. You know, it was Parsifal and I was supposed to see if I do one of the flowers. I didn’t. And she sing that music. In Italian of course. And he tell her this and he tell her that and little by little this voice had all the nature in it — the forest and the magic castle and hatred that is love. And little by little she not fat with bad skin and rich-husband-asleep-in-the-corner; she witch who burn you by standing there. Maestro Serafin he say to me afterwards, you know now something about Parsifal. I say, ‘No, Maestro, I know much more. I know how to study. And I know that we are more than voices. We are spirit, we are god when we sing, if we mean it.’ Oh yes, they will go on about Tebaldi this and Freni that. Beautiful, beautiful voices, amazing. They work hard. They sincere. They suffer. They more talented than Maria, sure. But she was the genius. Genius come from genio — spirit. And that make her more than all of us. So I learn from that. Don’t let them take from you because you are something they don’t expect. Work and fight and work and give, and maybe once in a while you are good.”
~ Renata Scotto in recorded conversation with Albert Innaurato
LikeGeliked door 1 persoon
WOW! dank je wel!
LikeLike
Josephine Barstow was bij de Vlaamse Opera mijn Lady en ik haar Dama. Haar slaapwandelscene was zo bloedstollend goed dat ik soms bijna vergat om in te zetten . Helaas waardeloos dirigeerwerk van Rudolf Werthen ( stick to your violin ). De Macbeth was ook niet goed en zoop als een karhengst. Zelfs een flask met whisky voor in de coulissen. Hij bood Barstow en mij ook de flask aan voor een slokje . Barstow zei : No thank you dear, i don’t drink during performances but i will be happy to drink a glass with you afterwards . I love whisky too. Dat was stijlvol en elegant opgelost van haar.
Ik rende me trouwens rot want ik moest ook in het heksenkoor meezingen ( iets van 6 verkledingen sowieso) Totdat Barstow naar de koordirigent toe stapte en zei: I think it’s ridiculous you force her to sing in the chorus , she is too good for that anyway and runs around to make all the entrances.
Toen was het klaar met de heks en zong ik alleen nog maar de Dama.
Thanks Josephine , you wonderful person, great artist and singer. ❤
LikeGeliked door 1 persoon
Bedankt voor je geweldige reactie Corinne! Ik vond het ontzettend leuk om te lezen. Jammer dat ik die Macbeth in Antwerpen heb gemist!
LikeLike
Deze historische opname met Ranto Brusson en Renata Scotti, Robert LLoyd en Neil Shicoff is voor mij de mooiste ooit.
LikeGeliked door 1 persoon
Ik heb die Macbeth in Antwerpen gezien. Mooie enscenering van Gilbert Deflo. En inderdaad fantastisch theaterbeest Josephine Barstow. Was ook fascinerende Kostelnicka in Jenufa!
Van die originele 1847 versie bestaat ook een opname op DYNAMIC olv Marco Guidarini met oa Evgenij Demerdijev en Iano Tamar.
LikeGeliked door 1 persoon